BZB nr 1 - Ekorozwój 2020

KRYZYS KULTURY W LATACH 90-TYCH

Słowo "kryzys" nie znaczy tu "upadek", lecz raczej "przesilenie", przejście z jednego stanu w inny.

Kulturę rozumiem szeroko, włączając w jej zakres nie tylko sztukę, lecz również wszelkie inne sposoby tworzenia, porządkowania, interpretacji rzeczywistości stanowiącej środowisko życia ludzi. Zgodnie z nurtem współczesnej antropologii kulturowej, traktującej kulturę jako całość posiadającą minimum spójności zwracam uwagę przede wszystkim na wewnętrzną różnorodność, sprzeczności, konflikty występujące w ramach tej całości. Interesuje mnie głównie sfera ekspresji potocznej i form kulturowych determinujących życie codzienne.

Przedmiotem tego opracowania jest próba odnalezienia pewnych,jak sądzę ważnych symptomów kryzysu rozumianego jako stan przejścia z jednej formacji w inną.

Zakładam, iż są to:

1. Dewaluacja wartości nadających kierunek indywidualnym wyborom, jak również uzasadniających istniejący porządek społeczny. Upadek akceptowanych wartości lewicowych utopii - takich jak równość, sprawiedliwość, wspólnota, braterstwo itp., a zarazem tych wartości, w imię których owe lewicowe utopie były zwalczane. Rozsypanie się etosu walki, konspiracji, opozycji itp. A także coraz wyraźniej malejąca atrakcyjność wartości ożywianych, stanowiących podstawę "chlubnej przeszłości", rekonstrukcji tradycji kultury narodowej, myśli politycznej.
2. Ten proces dewaluacji degraduje również kulturę traktowaną jako wartość. Do niedawna zajmowała ona czołowe miejsce w hierarchiach społecznych. Wydaje się, że obecnie zmienia się sposób patrzenia na kulturę, zmieniają się też jej funkcje społeczne. A także zmienia się potoczny sposób rozumienia kultury i zarazem postrzegania otaczającej rzeczywistości.
3. Upadek autorytetów, nie kwestionowanych do niedawna i stanowiących punkt odniesienia dla oceny działań w sferze publicznej i prywatnej. (W tym także, jak się wydaje, spadek autorytetu kościoła) Dezintegracja dotychczasowych elit kulturalnych. Załamanie się poczucia misji społecznej inteligencji.
4. Tworzenie się nowych strereotypów myślowych zastępujących analizę zmieniającego się świata, "usztywnienie" myślenia, będące reakcją obronną wobec zagrażającej i nie rozpoznanej rzeczywistości. Nowe mity, nowe ideologie, które tworzą ład pozorny w chaosie zdarzeń i utrudniają realizację zamierzonych celów zarówno w skali społecznej, jak i jednostkowej.

Drugą część opracowania chciałabym poświęcić rozważaniom nad tym, jakie kierunki wychodzenia z kryzysu byłyby - z mojego punktu widzenia - pożądane. Wszelkie prognozy, nawet krótkoterminowe, wydają mi się bezsensowne, tym bardziej, iż jak dotąd nie znam przypadku trafnych prognoz społecznych konstruowanych w sposób "naukowy". Sprawdzają się na ogół intuicje wybitnych artystów lub przeczucia wróżbitów.

Aldona Jawłowska
(IFiS PAN Zakład Socjologii Teoretycznej)
Puławska 83/89 m.20,
Warszawa
20.10.90