BZB nr 1 - Ekorozwój 2020

POLICJA 2020

Rola, zakres i funkcje policji przyszłości (r. 2020) zależeć będą od politycznego kształtu społeczeństwa polskiego. W szczególności od tego, czy w ciągu trzydziestu lat społeczeństwo to stanie się w pełni rozwiniętym społeczeństwem obywatelskim, czy będzie demokratycznie powiązanym zbiorem lokalnych wspólnot obywatelskich. Rolę, zakres i metody działania policji będa wyznaczały również przyszłe zagrożenia i niebezpieczeństwa w funkcjonowaniu tego społeczeństwa.

Ze względu na wyjątkowo długi horyzont czasowy naszej wizji społecznej należy uwzględnić nie tylko najbardziej optymistyczny i pożądany bieg wypadków, ale również możliwość odwrotną. O ile pierwszy wariant można nazwać prognozą normatywną (pożądaną), o tyle drugi wariant może spełniać rolę prognozy ostrzegawczej. Takie dwubiegunowe postawienie sprawy jest daleko idącym uproszczeniem, ponieważ chyba najbardziej prawdopodobny jest "zmienny bieg wydarzeń". To znaczy, że tendencje pozytywne i negatywne mogą występować w różnym nasileniu, równolegle, na przemian, wzmacniać się lub znosić. Jednakże ze względu na długi horyzont czasowy proponowanej wizji określenie najbardziej prawdopodobnego "biegu rzeczy" jest mało realistyczne. Pozostaje nam zatem naszkicowanie wizji w postaci dwubiegunowego - pozytywnego i negatywnego - obrazu przyszłości. Uczynimy to analizujac pokrótce możliwe uwarunkowania i możliwe role policji w przyszłości.

Istotne dla funkcjonowania policji przyszłości mogą być następujace uwarunkowania:

• przewaga tendencji demokratycznych badź tendencji autorytarnych w społeczeństwie,
• rosnący ład społeczny bądź też nasilające się turbulencje społeczne,
• państwo rozwoju i dobrobytu bądź też państwo kryzysów, za łamań, silnego rozwarstwienia społecznego oraz znacznych obszarów nędzy i niezadowolenia,
• państwo konsensusu bądź też państwo konfliktów i destrukcyjnej walki grup interesów,
• państwo prawa i moralnego porządku bądź też państwo chaosu i rozmaitych degeneracji społecznych,
• państwo o dużym zakresie zagrożeń w związku z rosnącym marginesem społecznym, przestępczościa, a nawet terroryzmem (między innymi wskutek masowego bezrobocia, ciągłego braku mieszkań, niskiego poziomu życia, braku perspektyw - zwłaszcza dla ludzi młodych) bądź też państwo rozwiniętej opieki socjalnej i wysokiego bezpieczeństwa ekonomicznego (na wzór niemieckiego "kapitalizmu społecznego" czy skandynawskich państw dobrobytu).

Możliwe role policji.

Trzeba pamiętać o tym, iż sytuacja wyjściowa w tym zakresie wynika z funkcji, doświadczeń, zadań, a także mentalności odziedziczonych po rozkładającym się systemie totalitarnym. Co więcej, tylko w modelu idealnym można zakładać "jedynie słuszna" i nie poddającą się żadnym degeneracjom rolę policji. Można założyć, że w praktyce obok zmian radykalnych (rewolucyjnych) zachodzić też będą zmiany o charakterze bardziej ewolucyjnym. Niewykluczone są też różne zakręty i cofnięcia. W modelu (wizji) pozytywnym, w gruncie rzeczy życzeniowym, przeważać powinny pozytywne role, funkcje i cechy policji, w modelu przeciwnym będzie odwrotnie.

Możliwe role sa następujace:

• policja może spełniać szeroko rozumiane funkcje kontrolne (m.in. poprzez inwigilację obywateli itp.), może bronić władzy (politycznej i administracyjnej), może bronić własności i interesów pewnych grup społecznych,
• policja może występować jako typowy "aparat przemocy" wobec społeczeństwa, wobec obywateli (np. tłumiąc demonstracje, protesty, strajki, kontrolując działalność opozycyjną i podziemną),
• policja może funkcjonować jako dość ważny czynnik regulacyjny, którego funkcja jest "zabezpieczenie" przestrzegania prawa oraz "regulacja" niebezpiecznych zachowań społecznych (niebezpiecznych dla innych obywateli, a nie dla władzy), a także jako pomocniczy element infrastruktury społecznej (np. pomagający obywatelom w różnych sprawach), a także pełnienie funkcji policji "ekologicznej".

Jak widać, ogólne zadanie policji - efektywna ochrona porządku publicznego - może być realizowane w różny sposób i z różnym nachyleniem (odnośnie struktur, interesów i celów społecznych).

Tyle wstępnych ustaleń, które powinny być rozwinięte i modyfikowane w zależności od przyjętego wariantu ogólnej wizji społeczeństwa polskiego do r. 2020. Nie rozwijając tematu podamy jedynie kilka istotnych wskazań, które powinny być przedmiotem dalszych rozważań:

• policja nie powinna spełniać funkcji ochrony reżimu politycznego, ale dominować musi ochrona bezpieczeństwa obywateli,
• policja polityczna nie powinna dominować nad całym aparatem policyjnym,
• policja powinna być rozsądnie zdecentralizowana, to jest zgodnie z tradycjami i zadaniami,
• policja powinna być neutralna politycznie, nie powinna pozostawać w zwiazku z hegemonistycznymi siłami politycznymi w państwie (co jest cecha systemów totalitarnych),
• powinna strzec bezpieczeństwa obywateli, a nie nadzorować ich zachowania,
• siły policyjne powinny mieć rozsądne zamiary, zaś odpowiednia decentralizacja oraz skuteczna kontrola społeczna powinny stanowić barierę dla procesów ich autonomizacji i alienacji,
• funkcjonowanie policji musi być ściśle związane z wymiarem sprawiedliwości i przestrzeganiem praworządności,
• można też założyć, że w miarę rozwoju i znaczenia samorządowych struktur zarządzania (terytorialnego, lokalnego) system policyjny ulegnie w Polsce znacznej decentralizacji,
• policja i struktury policyjne powinny być nadzorowane pod kątem ich politycznej neutralności przez specjalne organy państwowe lub parlamentarne (z udziałem wszystkich sił politycznych),
• szczególnie istotny będzie nadzór czynnika obywatelskiego nad bieżącą działalnością policji (co wymaga nowatorskich rozwiązań instytucjonalnych i politycznych),
• specjaliści podkreślają konieczność utworzenia niezależnej policji skarbowej i gospodarczej - obok policji politycznej (dla pozbawienia tej ostatniej możliwości stosowania finansowego szantażu wobec obywateli),
• rola, funkcje i zadania policji determinowane też będą w pewnym stopniu przez sytuację międzynarodową (np. związana z turystyką, z rosnacą liczbą cudzoziemców zatrudnionych w biznesie itp.) oraz przez współpracę i przejmowanie doświadczeń tych a nie innych policji zagranicznych (np. doświadczeń amerykańskich i brytyjskich bądź francuskich czy niemieckich).

Prof. dr hab. Lech W. Zacher
(Instytut Nauk Politycznych UMCS)
Al. Solidarności 104/63
01-016 Warszawa
25.10.90

Ps. W związku z podpisaniem przez Polskę umowy o stowarzyszeniu ze Wspólnotą Europejską (grudzień '91) struktura, rola i funkcja policji będą zapewne pod rosnacym wpływem standardów i doświadczeń zachodnioeuropejskich.

Warto też dodać, iż przyszłe zadania i funkcja policji będą też efektem jej doświadczeń, osiągnięć i dewiacji z okresu przechodzenia do systemu demokracji obywatelskiej i państwa prawa. A więc tego, czy uda się skutecznie zwalczyć czy radykalnie ograniczyć korupcję polityczna, bezprawie, przestępczość gospodarczą, mafie i gangi, drugi obieg gospodarczy, rosnący trend przestępczości kryminalnej oraz skutki otwarcia granic, wywołujące nie tylko zjawisko trudno kontrolowalnej imigracji, ale też wzrostu międzynarodowych powiązań przestępczych.