Pozarządowe organizacje ekologiczne do realizacji swoich statutowych celów mogą korzystać również ze środków publicznych. Gwarantuje im to Konstytucja RP, która w art. 74 ust. 4 głosi "Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska".

Zagadnienie to porusza uchwalona dużo wcześniej ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 roku, która nakłada na organa administracji rządowej oraz organy gminy obowiązek udzielania pomocy organizacjom społecznym w ich działalności w zakresie ochrony środowiska.

Do wsparcia POE zobowiązują rząd również postanowienia dokumentów międzynarodowych respektowanych przez Polskę. Agenda 21 w dziale III, rozdziale 27 pt. "Umacnianie roli organizacji pozarządowych - partnerów w działaniu na rzecz trwałego i zrównoważonego rozwoju" zobowiązuje rządy w stosunku do POE między innymi do:

¨ ich partnerskiego traktowania,

¨ utrzymywania ich niezależności,

¨ tworzenia mechanizmów i procedur współdziałania,

¨ efektywnego ich wspierania (w tym finansowego),

¨ umożliwienie im rzeczywistego wpływu na tworzenie polityk i programów.

Do końca roku 1998 POE mogły korzystać z publicznej pomocy finansowej ze strony Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa oraz funduszy celowych:

¨ Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,

¨ wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej,

¨ gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej,

¨ Fundacji EkoFundusz

Oczywiście organizacje mogły występować do innych instytucji na wszystkich szczeblach administracji z wnioskami o pokrycie kosztów działalności statutowej. Teoretycznie istniała możliwość otrzymywania dotacji z innych ministerstw, agend rządowych, wydziałów urzędów wojewódzkich i gminnych, o ile projekt mieścił się w założeniach statutowych i regulaminie danej instytucji rządowej.

Po wejściu w życie w 1999 roku reformy administracyjnej kraju zmieniła się częściowo struktura finansowania przedsięwzięć ekologicznych. Obecnie do trójszczeblowego podziału: narodowego, wojewódzkiego i gminnego, doszedł kolejny - powiatowy. Największe zmiany nastąpiły od poziomu wojewódzkiego w dół. Dotyczą one głównie struktury podziału środków pomiędzy poszczególne szczeble funduszy, w mniejszym stopniu zasad udzielania wsparcia finansowego. Toteż nie powinny one wpłynąć zbyt radykalnie na sposób i zasady finansowania działalności ekologicznych organizacji pozarządowych.

Dochodami Narodowego Funduszu, wojewódzkich funduszy, powiatowych funduszy oraz gminnych funduszy są wpływy z tytułu opłat i kar pieniężnych pobieranych od przedsiębiorstw na podstawie ustawy i odrębnych przepisów. Dochodami funduszy mogą być też:

¨ wpływy z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej,

¨ dobrowolne wpłaty zakładów pracy,

¨ dobrowolne wpłaty, zapisy i darowizny osób fizycznych i prawnych

¨ świadczenia rzeczowe i środki pochodzące z fundacji.

Zarząd województwa prowadzi wyodrębnione rachunki bankowe w celu gromadzenia i redystrybucji wpływów wynikających z ustawy. Wpływy te, powiększone o dochody z oprocentowania rachunków bankowych i pomniejszone o opłaty poniesione na egzekucję należności oraz o koszty obsługi rachunków bankowych, przekazuje się do dnia 15 następnego miesiąca na rachunki Narodowego Funduszu oraz wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy.

Podstawą gospodarki finansowej funduszów ochrony środowiska są roczne plany przychodów i rozchodów uchwalane odpowiednio przez Radę Nadzorczą Narodowego Funduszu, rady nadzorcze wojewódzkich funduszy, rady powiatów i gmin. Wyodrębnioną osobowość prawną utrzymały, jak poprzednio Narodowy Fundusz i wojewódzkie fundusze. Fundusze powiatowe i gminne działają w ramach struktury samorządu lokalnego.

Zarząd Narodowego Funduszu zamieszcza corocznie informacje z działalności Narodowego Funduszu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", zarządy wojewódzkich funduszy w dziennikach urzędowych województw, a starostowie, wójtowie, burmistrzowie (prezydenci miast) zatwierdzone zestawienie przychodów i wydatków odpowiednio powiatowego i gminnego funduszu podają do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości.

Departament Polityki Regionalnej i Rolnictwa Ministerstwa Finansów w 1998 roku szacował następujący podział środków funduszy ochrony środowiska z tytułu opłat i kar:

Nazwa funduszu	Opłaty i kary w %	Opłaty i kary w mln zł	Opłaty za skład. odpadów w %	Opłaty za skład. odpadów w mln zł	Opłaty za wody zasolone w mln zł	Opłaty za tlenki azotu NOx w mln zł	Razem w mln zł i %
1. Gminne fundusze	20,0	278,8	50,0	125,0	-	-	403,8 22,1
2. Powiatowe fundusze	10,0	139,4	10,0	25,0	-	-	164,0 9,0
3. Wojewódzkie fundusze	50,4	702,6	28,8	72,1	-	-	774,7 42,3
4. Narodowy Fundusz	19,6	273,2	11,2	27,9	34,5	150,0	486,0 26,6
Razem	100,0	1394,0	100,0	250,0	34,5	150,0	1828,5 100,0

Udzielanie dotacji z Narodowego Funduszu i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska jest możliwe na podstawie art. 88c ust. 1 pkt. 2 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska. Udzielanie dotacji z gminnych funduszy ochrony środowiska jest możliwe na podstawie art. 88 tejże ustawy.

W większości funduszy publicznych znajduje się wydzielona pozycja w budżecie - edukacja ekologiczna. Pozarządowe organizacje ekologiczne finansowane są najczęściej w ramach tej pozycji. Dokument "Polityka Ekologiczna Państwa" opracowany przez ministerstwo ochrony środowiska w 1991 r. głosi, iż za edukację ekologiczna należy rozumieć działania zmierzając do:

¨ systematyzowania i wzmacniania wiedzy na temat funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz zagrożeń stwarzanych przez działalność jednostek, grup społecznych i podmiotów gospodarczych,

¨ rozwijania wrażliwości i emocjonalnej chęci działania na rzecz ochrony środowiska.

Oczywiście pozarządowe organizacje ekologiczne realizują swoje zadania statutowe w różny sposób, nie tylko w obszarach edukacji ekologicznej. Toteż mogą korzystać z funduszy publicznych w różnej formie, i to zarówno z dotacji, jak i pożyczek oraz kredytów. Dotyczy to zwłaszcza funduszy publicznych, które dysponują szerokim wachlarzem możliwych instrumentów finansowych, często nie uwzględniają podziału na podmiotowość prawną, a biorą pod uwagę cel przedsięwzięcia i wiarygodność partnera.

Ministerstwo Środowiska

Ministerstwo Środowiska (MŚ - dawniej Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa - MOŚZNiL) w ramach swojego budżetu posiada środki na edukacje ekologiczną. Środki te są w około 15% przeznaczane na działalność POE. Pozostała część służy finansowaniu działań własnych Ministerstwa, placówek oświatowych, parków oraz promocję w mediach. Organizacje ekologiczne otrzymują corocznie około 150 - 250 tysięcy złotych na swoje działania.

MŚ do 1998 roku nie miało wypracowanych jasnych i czytelnych kryteriów udzielania pomocy finansowej pozarządowym organizacjom ekologicznym. Jednak kilkuletnia krytyka polityki Ministerstwa powoli zaczyna przynosić efekty.

Przyjęta w maju br. Deklaracja Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa dotycząca współdziałania z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi głosi między innymi: MOŚZNiL podejmuje i podejmować będzie działania służące umacnianiu POE zarówno w sferze prawnej, instytucjonalnej jak i edukacyjnej i organizacyjnej. W szczególności popierać będzie starania o prawne uregulowanie możliwości finansowego wspierania działalności POE - niezależnie od sum przeznaczanych na realizacje konkretnych przedsięwzięć. Ministerstwo wspierać będzie inicjatywy umożliwiające POE podejmowanie niezależnych badań i kampanii proekologicznych.

W celu realizacji tych postanowień pod koniec 1998 roku powołano Społeczny Zespół Ekspertów ds. Finansowania Edukacji Ekologicznej przez Ministerstwo Ochrony Środowiska. W wyniku prac Zespołu powstały zasady ubiegania się o dofinansowanie działań w dziedzinie edukacji ekologicznej.

Procedura udzielania dotacji

Wnioski o dofinansowanie zadań z zakresu edukacji ekologicznej mogą zgłaszać wnioskodawcy posiadający osobowość prawną. Nie są finansowane zadania statutowe realizowane przez instytucje i organizacje takie jak: parki narodowe, szkoły, uczelnie wyższe (studia podyplomowe).

Terminy składania wniosków:

do 31 stycznia 2000 - rozpatrywane do 31 marca 2000

do 30 czerwca 2000 - rozpatrywane do 30 września 2000.

Kierownictwo Ministerstwa zastrzega sobie możliwość utworzenia grupy wniosków rezerwowych, dotyczących krótkich zadań, bez konieczności wykonania ich w danym momencie, które mogą być zaakceptowane do realizacji w przypadku wolnych środków budżetowych. Lista wniosków rezerwowych będzie rozpatrywana na bieżąco od połowy stycznia do końca października. Wysokość środków przeznaczonych na edukację ekologiczną w danym roku określa ustawa budżetowa. Zakłada się, iż na realizację zewnętrznych zadań edukacyjnych przeznaczone zostanie nie mniej niż 60% środków.

Jak składać wnioski

Wnioski winny być opracowywane na formularzu dostępnym w Biurze Edukacji i Komunikacji Społecznej MŚ e-mail: info@mos.gov.pl lub na stronie internetowej Ministerstwa: www.mos.gov.pl

Wnioski muszą mieć charakter regionalny lub ogólnopolski. Środki budżetowe przeznaczone na finansowanie zadań z zakresu nieformalnej (pozaszkolnej) edukacji ekologicznej mogą być kierowane na realizację (w całości lub w części) następujących przedsięwzięć:

¨ wkładki edukacyjne w czasopismach o nakładzie do 5 tys. egzemplarzy;

¨ wydawnictwa (bez publikacji o charakterze naukowym - podręczniki, skrypty);

¨ seminaria, sympozja, konferencje, szkolenia itp. (bez kosztów delegacji, wyżywienia, noclegów, z wyjątkiem organizowanych wspólnie z MOŚZNiL);

¨ konkursy - w tym nagrody rzeczowe;

¨ programy edukacyjne;

¨ kampanie informacyjno-promocyjne;

Wnioski zaopiniowane pozytywnie, zatwierdzone do realizacji przez Ministra OŚZNiL muszą zostać zrealizowane najpóźniej do końca listopada danego roku budżetowego. Wnioski winny być składane pod adresem:

sekretariat Biura Edukacji i Komunikacji Społecznej, Ministerstwo Środowiska

ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa

Dodatkowe informacje można uzyskać pod numerem telefonu (0-22) 825 20 03.

Oceny wniosków zewnętrznych dokonuje Społeczny Zespół Ekspertów ds. Finansowania Edukacji Ekologicznej powołany decyzją Ministra. Ustalenia zespołu wymagają akceptacji Ministra.

Umowa i sposób rozliczania

Wszystkie środki budżetowe będące w gestii MŚ podlegają wydatkowaniu zgodnie z ustawą o zamówieniach publicznych. Podmioty otrzymujące dofinansowanie winny wydatkować je zgodnie z przepisami tej ustawy. Po zaakceptowaniu przez Ministra zadań do realizacji, z każdym z wnioskodawców zawierana jest umowa. Do podpisania umowy niezbędne są następujące dokumenty i informacje:

¨ aktualne dokumenty osobowości prawnej (najdalej sprzed trzech miesięcy) - wypis z rejestru, statut;

¨ nazwa banku i numer konta;

¨ przy zamówieniach z wolnej ręki powyżej 20.000 ECU niezbędne jest dostarczenie dodatkowo: zaświadczenia z Urzędu Skarbowego o nie zaleganiu z płatnością podatku, zaświadczenia z ZUS-u, bilans z poprzedniego roku, zaświadczenie o niekaralności.

Umowa określa zakres zadania, formę jej wykonania oraz termin realizacji. Rozliczenie finansowe zadania wymaga przedstawienia zestawienia kosztów realizacji zadania, zgodnie z kalkulacją kosztów będącą załącznikiem do umowy. Strona realizująca zadanie wystawia rachunek uproszczony dla MŚ, po zakończeniu zadania. Dodatkowo wymagane jest złożenie raportu końcowego merytoryczno-finansowego z realizacji zadania w przeciągu 30 dni od zakończenia projektu. Będzie to jednym z kryteriów oceny przyszłych wniosków o dofinansowanie.

Uwaga

Dofinansowane książki nie mogą być sprzedawane a treść dofinansowanych wkładek musi być zgodna z priorytetami MŚ co jest sprawdzane przed ich drukiem. Wypłata środków następuje po wystawieniu MŚ rachunku po wykonaniu danego zadania (etapu).

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

NFOŚiGW jest samodzielną instytucją finansową, powołaną w celu wspierania przedsięwzięć w dziedzinie ekologii. Utworzony został na mocy znowelizowanej "Ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska" z dnia 27 kwietnia 1989 r. Działalność rozpoczął 1 lipca 1989 r. Nadzór nad działalnością Narodowego Funduszu sprawuje Minister Środowiska.

Organa Narodowego Funduszu

Organami NFOŚiGW są Rada Nadzorcza oraz Zarząd. Rada Nadzorcza liczy od 13 do 15 członków powoływanych i odwoływanych przez nadzorującego jego pracę ministra. W składzie Rady zapewniono ustawowo miejsce dla reprezentanta zgłoszonego przez ekologiczne organizacje pozarządowe. Posiedzenia Rady odbywają się przynajmniej raz w miesiącu. Większość uchwał Rady jest podejmowana bezwzględną większością głosów w głosowaniu jawnym, w obecności co najmniej 1/2 składu Rady.

Zarząd Narodowego Fundusz składa się z pięciu osób, prezesa i czterech wiceprezesów, którzy są powoływani i odwoływani przez Ministra Środowiska na wniosek Rady. Uchwały podejmowane są większością głosów w głosowaniu jawnym w obecności co najmniej 1/2 składu. Zarząd obowiązany jest do przedstawienia Radzie w terminie do 31 marca rocznego sprawozdania z działalności Narodowego Funduszu wraz z bilansem oraz składania określonych sprawozdań na żądanie Rady.

Dochody Narodowego Funduszu

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej gospodaruje środkami pochodzącymi z:

¨ opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska oraz kar za przekraczanie dopuszczalnych norm emisji zanieczyszczeń,

¨ spłat pożyczek udzielanych na cele proekologiczne i ich oprocentowania,

¨ opłat za wydobycie kopalin,

¨ operacji finansowych i udziału w spółkach.

Zgodnie z "Ustawą o ochronie i kształtowaniu środowiska" oraz ustawą "Prawo wodne", wojewodowie, wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska oraz okręgowe dyrekcje gospodarki wodnej przekazują do Narodowego Funduszu określoną część wpływów uzyskanych z tytułu naliczonych opłat i kar. Na mocy ustawy "prawo geologiczne i górnicze" do Narodowego Funduszu przekazywane są również opłaty eksploatacyjne i koncesyjne. Departament Polityki Regionalnej i Rolnictwa MF prognozował w 1998 roku, iż po reformie administracyjnej kraju NFOŚiGW otrzyma 11,2% wszystkich wpływów za składowanie odpadów oraz 19,6% wpływów z tytułu opłat i kar za pozostałe rodzaje gospodarczego korzystania ze środowiska oraz wód i urządzeń wodnych w całym kraju. Będzie dysponować ponad 1/4 (27%) wszystkich wpływów zgromadzonych w funduszach.

Narodowy Fundusz administruje również środkami zagranicznymi przeznaczonymi na ekologię w Polsce, pochodzącym z Banku Światowego, Programu PHARE, Funduszu Partnerskiego PHARE, Funduszu Partnerskiego BITS, funduszu darów fińskich.

Poniższa tabela przedstawia kierunki pomocy bezpośredniej udzielonej ze środków krajowych NFOŚiGW w latach 1996 - 1998 według dziedzin.

Wyszczególnienie	1996		1997		1998
	w mln zł	%	w mln zł	%	w mln zł	%
1. Ochrona atmosfery	451,0	41,4	372,7	36,5	295,8	32,4
2. Ochrona wód i gospodarka wodna	482,2	44,3	436,8	42,8	473,7	51,8
3. Ochrona ziemi	54,5	5,0	97,7	9,6	61,4	6,7
4. Ochrona przyrody	31,2	2,9	38,4	3,8	40,5	4,4
5. Monitoring	11,1	1,0	9,4	0,9	9,6	1,0
6. Edukacja ekologiczna	16,8	1,5	17,7	1,7	15,4	1,7
7. Nadzwyczajne zagrożenia	29,2	2,7	19,7	1,9	12,1	1,3
8. Pozostałe	13,2	1,2	27,5	2,8	5,8	0,7
Razem	1 089,2	100,0	1 019,9	100,0	914,3	100,0

Zadania do finansowania przez Narodowy Fundusz

Ze środków Narodowego Funduszu finansowane są zadania:

¨ o charakterze krajowym i regionalnym,

¨ o znaczenie lokalnym, których koszt przekracza możliwości finansowe władz lokalnych i miejscowych podmiotów gospodarczych, włączone do regionalnych lub ponadregionalnych programów albo w ramach linii kredytowych,

¨ dotyczące obszarów szczególnej ochrony środowiska.

W działalności Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej podstawowymi formami finansowania zadań ekologicznych są preferencyjne i częściowo umarzane pożyczki, dotacje, dopłaty do kredytów oraz zaangażowanie kapitałowe w spółkach prawa handlowego związanych z ekologią.

Opierając się na Programie Wykonawczym do Polityki Ekologicznej Państwa do roku 2000, propozycjach Ministra Środowiska, wojewódzkich listach przedsięwzięć priorytetowych w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodnej na rok 1999, Narodowy Fundusz zakłada finansowanie zadań z preferencjami zgodnymi z załączonymi programami priorytetowymi.

Zasady udzielania pomocy finansowej dla POE

Pozarządowe organizacje ekologiczne traktowane są w Narodowym Funduszu, jak każdy inny podmiot prawny. Mogą korzystać one z pomocy finansowej na jasno określonych, obowiązujących wszystkich wnioskodawców, zasadach. NFOŚiGW uchwala na każdy rok:

¨ listę programów priorytetowych

¨ zasady udzielania i umarzania pożyczek oraz udzielania dotacji

POE mogą korzystać z dotacji i pożyczek wszystkich działów Funduszu, jednak ich działalność najczęściej pokrywa się z celami programów w dziedzinie edukacji ekologicznej. Cele priorytetowe na 2000 rok w tej kategorii przedstawiają się następująco:

Podstawowym celem edukacji ekologicznej jest kształtowanie postaw i zachowań społeczeństwa upowszechniających ideę zrównoważonego rozwoju.

1. Rozwój bazy służącej realizacji programów edukacyjnych w regionalnych ośrodkach edukacji ekologicznej, sieci "zielonych szkół" oraz w parkach narodowych.

2. Realizacja programów edukacyjnych:

a) w zakresie aktywnej edukacji ekologicznej,

b) w ramach kampanii informacyjno-promocyjnych,

c) w szkołach wyższych kształcących specjalistów w dziedzinie ochrony środowiska w tym w prawie Unii Europejskiej i jego wdrażaniu,

d) poprzez wspieranie produkcji filmów i programów edukacyjnych przewidzianych do emisji w telewizji ogólnopolskiej oraz w radiu o zasięgu ogólnopolskim,

e) poprzez produkcję pomocy dydaktycznych,

f) w zakresie świadomego kształtowania krajobrazu i ochrony krajobrazu historycznego.

3. Konferencje i seminaria szczególnie istotne dla edukacji ekologicznej.

4. Różne formy doskonalenia zawodowego specjalistów - animatorów edukacji ekologicznej.

5. Wspieranie wydawnictw (w tym prasy) prowadzących edukację ekologiczną.

6. Konkursy i przedsięwzięcia upowszechniające wiedzę ekologiczną.

Możliwości uzyskania pożyczek, kredytów oraz dotacji

Pożyczki i dotacje ze środków finansowych Narodowego Funduszu przyznawane są na cele określone w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia 31 stycznia 1980 r. (jedn. tekst Dz. U. z 1994 r. Nr 49, poz. 196 z późniejszymi zmianami) zgodnie z priorytetami Narodowego Funduszu określonymi w oparciu o "Politykę Ekologiczną Państwa" i "Program wykonawczy do Polityki Ekologicznej Państwa do roku 2000".

Narodowy Fundusz może zlecać bankom udzielanie kredytów ze środków finansowych udostępnionych przez ten Fundusz oraz dokonywać dopłat do kredytów i pożyczek preferencyjnych udzielanych przez banki ze środków własnych na zadania ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

Narodowy Fundusz może udostępniać swoje środki finansowe bankom, innym organizacjom finansowym oraz wojewódzkim funduszom ochrony środowiska i gospodarki wodnej z przeznaczeniem na udzielanie kredytów i pożyczek na wskazane przez Narodowy Fundusz programy i wybrane jedno- lub wielozadaniowe przedsięwzięcia ochrony środowiska i gospodarki wodnej z ograniczeniem wysokości kwoty udostępnianej na jedno zadanie.

Narodowy Fundusz może udzielać pożyczek funduszom wojewódzkim o niskich dochodach (kwota dochodu funduszu przypadająca na jednego mieszkańca województwa poniżej 30% średniej krajowej), którego środki własne zostały wyczerpane, z przeznaczeniem na zadania wynikające z priorytetów i polityki ekologicznej państwa.

Procedura ubiegania się o wsparcie finansowe

Pierwszym krokiem w celu pozyskania środków z NFOŚiGW jest wypełnienie odpowiednich formularzy - Karty Informacyjnej i Wniosku oraz dotrzymanie terminu. Odpowiednie formularze otrzymuje się w Kancelarii lub Wydziale Promocji i Informacji Narodowego Funduszu. Są one rozpatrywane w ciągu roku w dwóch sesjach - zimowej i letniej. Dla przedsięwzięć, których dofinansowanie rozpocznie się w I połowie 2000 roku, Kartę Informacyjną należało złożyć do 30 sierpnia 1999 roku, natomiast dla przedsięwzięć, których dofinansowanie rozpocznie się w II połowie 2000 roku - formalności należy dopełnić do 15 stycznia 2000^*).

W ciągu miesiąca od wpływu Karty wnioskodawca zostanie poinformowany pisemnie o fakcie jej zarejestrowania w systemie informatycznym i terminie jej rozpatrzenia. W tym czasie dokonywana jest ocena według ustalonych kryteriów. W przypadku, gdy chociaż jedno z kryteriów nie jest spełnione Karta zostaje zakwalifikowana do udzielenia odpowiedzi z informacją o przyczynie odrzucenia wniosku. Niespełnienie kryteriów może dotyczyć:

¨ zgodności z programem priorytetowym,

¨ wymogów formalno-prawnych,

¨ warunków brzegowych (dotyczy ochrony wód i gospodarki wodnej).

Gdy Karta Informacyjna spełnia wszystkie kryteria zostaje skierowana do dalszego postępowania. Wnioskodawca zostaje o tym poinformowany i otrzymuje do wypełnienia formularz Wniosku, odpowiedni dla dziedziny, której dotyczy przedsięwzięcie. Po nadesłaniu Wniosku następuje porównanie zawartych w nim informacji, z informacjami znajdującymi się w Karcie. Po tej procedurze następuje rejestracja wniosku i ocena jego kompletności. Zostaje on wtedy zakwalifikowany do jednej z trzech grup:

¨ wniosków kompletnych,

¨ wniosków niekompletnych, warunkowo dopuszczonych do dalszego postępowania,

¨ wniosków niekompletnych, wyłączonych z dalszego postępowania.

Wnioski kompletne oraz warunkowo dopuszczone do dalszego postępowania, podlegają ocenie ekologiczno-technicznej oraz finansowej (co nie dotyczy wniosków na edukację ekologiczną i innych ściśle określonych przez Fundusz). Na podstawie tych ocen sporządza się listy:

¨ rankingowe wniosków o udzielenie pożyczki,

¨ rankingowe wniosków o udzielenie dotacji,

¨ wniosków wyłączonych z dalszego postępowania, z możliwością rozpatrzenia w następnej sesji, po uzupełnieniu brakujących danych,

¨ wniosków wyłączonych z dalszego postępowania, bez możliwości ponownego rozpatrzenia, w świetle obowiązujących zasad, kryteriów i priorytetów.

Wszystkie listy zatwierdza Zarząd Narodowego Funduszu, kwalifikując je do jednej z czterech grup:

¨ lista przedsięwzięć kwalifikujących się do dofinansowania,

¨ lista rezerwowa przedsięwzięć kwalifikujących się do dofinansowania,

¨ lista przedsięwzięć wyłączonych z dalszego postępowania, których wnioskodawcy zostaną zaproszeni do złożenia zaktualizowanego Wniosku w kolejnej sesji,

¨ lista przedsięwzięć odrzuconych.

Następnie wnioskodawca zostaje zawiadomiony o decyzji i w sytuacji trafienia do grupy pierwszej zostaje zaproszony do szczegółowych negocjacji prowadzonych przez interdyscyplinarny zespół. Po zakończeniu negocjacji Zarząd zatwierdza wnioski o dofinansowanie przedsięwzięć i następuje podpisanie umowy.

Realizacja przedsięwzięcia dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu podlega kontroli przez wyspecjalizowane komórki, bowiem jej przebieg musi być zgodny z harmonogramem finansowo-rzeczowym, a środki wydatkowane zgodnie z przeznaczeniem. Przedsięwzięcie musi być skrupulatnie udokumentowane i potwierdzone osiągnięciem efektu ekologicznego.

Po formularze można się zgłaszać do siedziby Narodowego Funduszu,
ul. Konstruktorska 3a w Warszawie, w godz. 7³⁰-16⁰⁰, tel. 0-22 8492280 wew. 124,
e-mail: fundusz@nfosigw.gov.pl

*) Radzimy sprawdzić te daty

Fundacja EkoFundusz

EkoFundusz jest fundacją powołaną w 1992 roku przez Ministra Finansów dla efektywnego zarządzania środkami finansowymi pochodzącymi z zamiany części zagranicznego długu na wspieranie przedsięwzięć w ochronie środowiska (tzw. ekokonwersja długu). Dotychczas decyzję o ekokonwersji polskiego długu podjęły Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria, Włochy i Szwecja, tak więc EkoFundusz zarządza środkami tych krajów (łącznie ponad 530 mln USD do roku 2010).

W czasie dotychczasowej swojej działalności Fundacja EkoFundusz sfinansowała lub jest w trakcie finansowania blisko 50 projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe na łączną kwotę ponad 8,3 mln zł.

Zadaniem Fundacji jest dofinansowanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają nie tylko istotne znaczenie w skali regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe przez społeczność międzynarodową w skali europejskiej, a nawet światowej. Ta specyfika EkoFunduszu, odróżniająca go od innych funduszy wspierających inwestycje proekologiczne w Polsce, wyklucza możliwość dofinansowania przedsięwzięć, których celem jest rozwiązywanie jedynie lokalnych problemów. Zadaniem EkoFunduszu jest również ułatwienie transferu na polski rynek najlepszych technologii z krajów-donatorów, a także stymulowanie rozwoju polskiego przemysłu ochrony środowiska.

Priorytety EkoFunduszu

W Statucie EkoFunduszu jako priorytetowe uznanych zostało pięć sektorów ochrony środowiska. Są nimi:

1) ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi;

2) ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz eliminacja niskich źródeł ich emisji;

3) ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej;

4) ochrona różnorodności biologicznej;

5) gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych.

W celu zmniejszenia emisji gazów, powodujących zmiany klimatu Ziemi, takich jak dwutlenek węgla, metan, czy freony (CFCs), EkoFundusz wspiera realizację projektów związanych przede wszystkim z oszczędnością energii i poprawą efektywności jej wykorzystania, a poza tym promuje możliwie szerokie użycie odnawialnych źródeł energii. W dziedzinie ochrony przyrody EkoFundusz wspiera działania mające na celu ochronę bądź renaturyzację ekosystemów najcenniejszych z przyrodniczego punktu widzenia oraz ochronę gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem.

Warunki finansowania projektów

EkoFundusz udziela wsparcia finansowego w formie bezzwrotnych dotacji. Dotacje te uzyskać mogą jedynie projekty dotyczące inwestycji bezpośrednio związanych z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie ochrony przyrody również projekty nieinwestycyjne. EkoFundusz nie dofinansowuje badań naukowych, akcji pomiarowych, a także studiów i opracowań oraz tworzenia wszelkiego rodzaju dokumentacji projektowej.

Z reguły wysokość dotacji dla przedsięwzięć inwestycyjnych obliczana jest ze wskaźników NPV oraz IRR. Jeżeli wniosek o dofinansowanie składa jednostka gospodarcza, dotacja EkoFunduszu z reguły nie przekracza 20% kosztów projektu, a jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach może dochodzić do 30%.

W odniesieniu do projektów, prowadzonych przez organizacje pozarządowe (przyrodnicze, charytatywne), nie nastawione na generowanie zysków, dotacja EkoFunduszu może pokryć do 80% kosztów w projektach z dziedziny ochrony przyrody i do 50% w inwestycjach związanych z ochroną środowiska. EkoFundusz może wspierać finansowo zarówno projekty dopiero rozpoczynane, jak i będące w fazie realizacji, jeżeli ich rzeczowe zaawansowanie nie przekracza 60%.

Procedura rozpatrywania wniosków i uzgadniania umów o udzieleniu dotacji

Procedura zgłoszenia i rozpatrywania wniosków o dofinansowanie ze środków EkoFunduszu składa się z reguły z dwóch etapów. Pierwszym etapem jest przesłanie na adres Fundacji Ankiety projektu na kwestionariuszu dostępnym w Biurze EkoFunduszu. Powinna ona zawierać komplet wiarygodnych informacji niezbędnych do podjęcia przez Zarząd EkoFunduszu decyzji o możliwości dofinansowania proponowanego przedsięwzięcia ze środków Fundacji. Szczególnie istotne na tym etapie jest uwypuklenie zgodności projektu z priorytetami EkoFunduszu, korzyści ekologicznych i nowatorskich rozwiązań technologicznych, a także wykazanie znacznego udziału środków własnych oraz środków z innych źródeł w finansowaniu przedsięwzięcia.

W przypadku podjęcia decyzji pozytywnej Zarząd EkoFunduszu przesyła wnioskodawcy zaproszenie do przedstawienia Wniosku o udzielenie dotacji. Zaproszenie to nie oznacza jakiegokolwiek zobowiązania EkoFunduszu dotyczącego dofinansowania projektu, a jedynie stanowi podstawę do przedstawienia przez inwestora Wniosku o udzielenie dotacji przygotowanego zgodnie z Instrukcją przygotowania wniosku dostępną w Biurze Fundacji.

Nadesłany wniosek podlega ocenie przez specjalistów zatrudnionych w Fundacji, a w wielu przypadkach także ekspertów działających na zlecenie EkoFunduszu. Analizie podlegają następujące aspekty przedsięwzięcia: technologiczny, ekologiczny i ekonomiczno-finansowy. Przy współpracy wnioskodawcy z ekspertami EkoFunduszu wniosek może podlegać uzupełnieniom lub modyfikacjom wynikającym z wymagań Fundacji.

Poza rozpatrywaniem wniosków indywidualnych, napływających do EkoFunduszu, Fundacja organizuje szereg konkursów, których laureaci otrzymują nagrody w formie znaczących dotacji na realizację projektowanych przedsięwzięć. Warunki konkursowe, dostępne w Biurze Fundacji, precyzują sposób i termin zgłaszania projektów na dany konkurs.

EkoFundusz nie finansuje takich zadań, jak na przykład:

¨ obiekty towarzyszące (np. budynki administracyjne, socjalne, magazyny);

¨ drogi i ciągi komunikacji wewnętrznej, ogrodzenie, oświetlenie, zieleń, sieć telefoniczna oraz prace towarzyszące i porządkowe;

¨ wykonanie dokumentacji technicznej;

¨ konstrukcja i testowanie urządzeń prototypowych;

¨ prowadzenie badań naukowych i monitoring zanieczyszczeń;

¨ prowadzenie działalności szkoleniowej i edukacyjnej (z wyjątkiem uzgodnionych indywidualnie akcji edukacyjnych w projektach z dziedziny ochrony przyrody).

Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Fundusze wojewódzkie, stanowią istotną część systemu finansowego wsparcia realizacji polityki ekologicznej państwa w oparciu o środki publiczne. Zgodnie z ustawą o ochronie i kształtowania środowiska (jednolity tekst Dz.U. Nr 49 z 15 kwietnia 1994 r.) podstawowym źródłem przychodów funduszy są wpływy z tytułu opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i kar za nieprzestrzeganie wymogów jego ochrony, uzyskiwane przez wojewodów i wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska. Departament Polityki Regionalnej i Rolnictwa MF prognozował w 1998 roku, iż po reformie administracyjnej kraju wojewódzkie fundusze będą dysponowały 28,8% wpływów ze składowania odpadów, 50,4% wpływów z tytułu opłat i kar za pozostałe rodzaje gospodarczego korzystania ze środowiska oraz korzystania z wód i urządzeń wodnych na terenie województwa, co da im około 42% wszystkich środków będących w dyspozycji funduszy.

Przeznaczenie środków wojewódzkich funduszy

Środki wojewódzkich funduszy przeznacza się zgodnie z ustawą o ochronie i kształtowaniu środowiska (art. 88), priorytetami NFOŚiGW oraz na dofinansowanie:

1) działań na rzecz ochrony przyrody i lasów oraz zadań związanych ze zwiększaniem lesistości kraju,

2) działań polegających na zapobieganiu nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska i na ich likwidacji,

3) badań naukowych i upowszechniania ich wyników oraz postępu technicznego w ochronie środowiska i gospodarce wodnej,

4) opracowań i wdrażania nowych technik i technologii, w szczególności dotyczących: ścieków, paliw i spalin, utylizacji odpadów, ograniczania hałasu, promieniowania oraz zużycia wody,

5) innych zadań związanych ze zrównoważonym rozwojem, ochroną środowiska i gospodarką wodną, ustalonych w planach działalności wojewódzkich funduszy.

NFOŚiGW nie jest jednostką nadrzędną nad funduszami wojewódzkimi, nie ma więc uprawnień kontrolnych w stosunku do nich. Nadzór nad funduszami wojewódzkimi pełnili do reformy samorządowej wojewodowie, a obecnie zarządy sejmików wojewódzkich. Współpraca przy realizacji wspólnych zadań związanych z polityką ekologiczną państwa jest realizowana poprzez udział przedstawiciela Narodowego Funduszu w dziewięcioosobowych radach nadzorczych wojewódzkich funduszy. Organizowane są również okresowe narady przedstawicieli zarządów funduszy wojewódzkich i Zarządu Narodowego Funduszu poświęcone wymianie doświadczeń.

Poniższa tabela przedstawia kierunki pomocy bezpośredniej udzielonej ze środków wojewódzkich funduszy w latach 1996 - 1998 według dziedzin.

Wyszczególnienie	1996		1997		1998
	w mln zł	%	w mln zł	%	w mln zł	%
1. Ochrona atmosfery	311,8	37,5	375,9	35,6	406,7	33,0
2. Ochrona wód i gospodarka wodna	355,7	42,7	465,1	44,0	589,1	47,8
3. Ochrona ziemi	64,5	7,7	77,6	7,3	115,6	9,3
4. Ochrona przyrody	12,3	1,5	17,7	1,7	20,2	1,6
5. Monitoring	17,5	2,1	18,6	1,8	22,4	1,8
6. Edukacja ekologiczna	17,1	2,1	18,7	1,8	20,1	1,7
7. Pozostałe	53,4	6,4	83,6	7,8	59,7	4,8
Razem	832,3	100,0	1 057,2	100,0	1 223,8	100,0

Finansowanie działalności pozarządowych organizacji ekologicznych

Obecnie na terenie Polski działa 16 wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, po jednym w każdym z województw. Podobnie jak w przypadku Narodowego Funduszu POE korzystać mogą zarówno z dotacji, jak i pożyczek oraz kredytów. Każdy WFOŚiGW posiada własny statut i regulamin, w którym określone są zasady korzystania z jego środków, toteż przedstawiciele POE pragnący korzystać z środków powinni udać się do biura danego funduszu w celu zapoznania się z możliwościami i procedurami niezbędnymi do uzyskania wsparcia. Pomiędzy poszczególnymi województwami mogą być zasadnicze różnice, na przykład w maksymalnym udziale procentowym dotowanego projektu. W 1997 roku na edukację ekologiczną wszystkie (wtedy 49) wojewódzkie fundusze przeznaczyły kwotę blisko 18,7 mln zł. Jednak POE otrzymały jedynie część tych środków.

W razie problemów ze współpracą z wojewódzkim funduszem działacze POE powinni skontaktować się ze swoim przedstawicielem w radzie nadzorczej. Ustawodawca zagwarantował, iż w skład dziewięcioosobowej rady nadzorczej wchodzi również przedstawiciel pozarządowych organizacji ekologicznych popierany przez największą ich ilość.

Gminne i powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej

Zgodnie z ustawą o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 r. część środków z opłat i kar za korzystanie ze środowiska zostaje do dyspozycji gmin i powiatów, na terenie których zostały pobrane. Wpływy za składowanie odpadów stanowią w 50% dochód funduszu ochrony środowiska gminy i w 10% dochód funduszu ochrony środowiska powiatu, na których obszarze składowane są te odpady. Dochodami gminnego funduszu jest także całość wpływów z tytułu kar i opłat z terenu danej gminy za usuwanie drzew lub krzewów. Z zastrzeżeniem ust. 7, dochodami gminnego funduszu jest 20%, a powiatowego funduszu 10% wpływów z opłat i kar za pozostałe rodzaje gospodarczego korzystania ze środowiska i dokonywania w nim zmian oraz szczególnego korzystanie z wód i urządzeń wodnych. Ogółem powiatowe fundusze będą dysponowały około 9%, a gminne 22% wszystkich środków zgromadzonych w funduszach.

Środki powiatowych funduszy przeznacza się na realizację przedsięwzięć związanych ze składowaniem i unieszkodliwianiem odpadów, w tym współfinansowanie inwestycji ekologicznych o charakterze ponad gminnym. W przypadku gdy składowisko odpadów jest zlokalizowane na obszarze więcej niż jednej gminy, ustawowy dochód podlega podziałowi proporcjonalnie do powierzchni zajmowanych przez składowisko na obszarze tych gmin.

Dostępne środki

Środki w dyspozycji gminnych funduszy ochrony środowiska są bardzo zróżnicowane. Najwięcej zasobów finansowych gromadzą gminy, na terenie których znajdują się duże ośrodki przemysłowe oraz kopalnie. W małych gminach rolniczych stanowią one w budżecie nieznaczną pozycję i nie mają większego wpływu na niezbędne inwestycje. Najbogatszym funduszem gminnym w 1997 roku dysponowały gminy byłego województwa katowickiego - 56,8 mln zł. Najmniej zgromadziły gminy byłego województwa podlaskiego - jedynie 387,7 tys. zł.

Poniższa tabela przedstawia kierunki pomocy bezpośredniej udzielonej ze środków gminnych funduszy w latach 1996 - 1998 według dziedzin.

Wyszczególnienie	1996		1997		1998
	w mln zł	%	w mln zł	%	w mln zł	%
1. Ochrona atmosfery	55,5	19,5	63,6	19,2	65,5	17,8
2. Ochrona wód i gospodarka wodna	148,0	52,1	156,9	47,4	165,7	45,1
3. Ochrona ziemi	22,4	7,9	29,8	9,0	36,8	10,0
4. Ochrona przyrody	26,8	9,4	39,8	12,0	42,5	11,7
5. Monitoring	2,3	0,8	3,1	0,9	3,0	0,8
6. Edukacja ekologiczna	8,4	3,0	9,1	2,7	9,2	2,5
7. Pozostałe	20,6	7,3	29,2	8,8	44,4	12,1
Razem	284,0	100,0	331,5	100,0	367,1	100,0

Możliwości korzystania z funduszy gminnych przez POE

Organizacja pozarządowa może korzystać z gminnych funduszy w formie dwóch podstawowych rozwiązań: dotacji i kontraktu. Tryb dotacji jest najprostszą formą dofinansowania programów realizowanych przez organizacje pozarządowe. Może obejmować również szerokie pasmo problemów: tych, do których rozwiązywania zobowiązany jest samorząd (zadania własne gminy), problemów objętych priorytetami gminy, które ta ustala corocznie, oraz innych kwestii podejmowanych przez organizacje pozarządowe. Podstawę prawną wyznacza tu ustawa o finansach publicznych z 26 listopada 1998 r., która w art.69 ust.4 zawiera definicję dotacji, jako "podlegające szczególnym zasadom rozliczania, wydatki budżetu państwa", w tym przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie "ustawowo określonych zadań realizowanych przez jednostki inne niż jednostki samorządu terytorialnego" oraz "zadań zleconych do realizacji jednostkom nie zaliczonym do sektora finansów publicznych oraz fundacjom i stowarzyszeniom". Analogicznie, dotacje na dofinansowanie i finansowanie zadań realizowanych przez organizacje pozarządowe mogą udzielać również jednostki samorządu terytorialnego w oparciu o art.111 ust.3., do którego odsyła wspomniany art. 69.

Wszystkie organizacje zatem, o ile działają na rzecz mieszkańców danej gminy, mogą otrzymać odpowiednią dotację, ale tryb ubiegania się o takie dofinansowanie jest różny w zależności od zasad wypracowanych w poszczególnych gminach.

W opracowaniu broszury wykorzystano materiały publikowane przez:

¨ Biuro Informacji i Porad o Prawie Ekologicznym z/s we Wrocławiu

¨ Biuro Obsługi Ruchu Inicjatyw Samopomocowych BORIS

¨ Fundację Ekofundusz

¨ Ministerstwo Finansów

¨ Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

¨ Ministerstwo Środowiska

Lista używanych skrótów:

MF - Ministerstwo Finansów

MŚ - Ministerstwo Środowiska

MOŚZNiL - Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa

NFOŚiGW - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

POE - pozarządowe organizacje ekologiczne

Informacja o autorze:

Maciej Kozakiewicz jest ekonomistą, trenerem organizacji pozarządowych. W latach 1992-1998 był prezesem Międzyuczelnianego Lobby Ekologicznego w Łodzi. W latach 1992 - 1997 organizował Ogólnopolskie Spotkania Ruchu Ekologicznego w Kolumnie, jest jednym z inicjatorów powołania Polskiej Zielonej Sieci Biur Informacji Ekologicznej, w latach 1996-1998 był członkiem Komitetu Sterującego Biura Wspierania Lobbingu Ekologicznego, był jednym z autorów "Raportu na temat zasad współpracy pomiędzy Ministerstwem Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa a pozarządowymi organizacjami ekologicznymi" (1996), od 1998 roku jest doradcą sekretarza stanu w Ministerstwie Środowiska. Obecnie kończy doktorat na Wydziale Zarządzania UŁ z zagadnień dotyczących zasad finansowania ruchu ekologicznego w Polsce.

Spis treści:

1. Zmiany po reformie administracyjnej kraju 1

2. Najważniejsze instytucje na szczeblu krajowym: 4

¨ Ministerstwo Środowiska 4

¨ Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 7

¨ Fundacja Ekofundusz 13

3. Wojewódzkie fundusze ochrony środowiska 16

4. Gminne i powiatowe fundusze ochrony środowiska 18