Prawo Ochrony Środowiska
Andrzej Kassenberg
Instytut na rzecz Ekorozwoju
ul. Łowicka 31, 02-502 Warszawa
tel. 22-6460510; fax. 22-6460174
e-mail: a.kassenberg@ine-isd.org.plKOMISJE DO SPRAW OCEN JAKO INSTYTUCJE WERYFIKUJĄCE POPRAWNOŚĆ PROCEDURY OOŚ
(TEZY WYSTĄPIENIA)
1) Komisja ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko działa przy Ministrze Środowiska ponad 11 lat i jest efektem zapisów protokołu przy "Okrągłym Stole". Głównym jej celem jest wyposażenie organu uzgadniającego lub opiniującego w wiedzę o tym, czy zawarte informacje oraz dane w raportach i prognozach są wystarczające oraz wiarygodne do ich dokonania. Jednocześnie komisja stanowi ważną platformę udziału społecznego w procedurze OOŚ. Zakres prognoz i raportów dotyczących oddziaływania na środowisko jest bardzo szeroki obejmujący wiele dziedzin, dlatego wymaga spojrzenia na każdy dokument i każde przedsięwzięcie pod wieloma aspektami. Nie jest możliwe, aby organ administracji prowadzący postępowanie w sprawie OOŚ posiadał specjalistów z tak wielu dziedzin. Komisja nie jest organem decyzyjnym, jest jedynie instytucją opiniująco-doradczą. Jednocześnie rola komisji jest dużo szersza ze względu na udział w niej wielu autorytetów naukowych i społecznych, gdyż poza dostarczeniem wiedzy komisja legitymizuje organ uzgadniający czy opiniujący. Uzgodnienie czy opinia wsparte stanowiskiem komisji są znacznie trudniejsze do oprotestowania, kontestowania czy wywoływania konfliktu społecznego jak i nacisków politycznych. Komisje są autentycznym sposobem na włączanie społeczeństwa w proces decyzyjny. Holandia i Kanada kraje przodujące w stosowaniu ocen oddziaływania na środowisko stworzyły bardzo silne komisje ds. ocen oddziaływania na środowisko. Dlatego w Polsce, która posiada już pewne doświadczenia i to generalnie pozytywne z funkcjonowania komisji, postanowiono nie tylko utrzymać Komisję ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko tzw. Krajową, ale powołać komisje wojewódzkie. Dokonano tego Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo Ochrony Środowiska.
2) Zgodnie z ww. ustawą do zadań Krajowej Komisji należy:
- wydawanie opinii dotyczących zakresu, stopnia szczegółowości wymaganych informacji jak i prawidłowości sporządzenia raportów oddziaływania przedsięwzięć na środowisko i prognoz oddziaływania na środowisko dokumentów strategicznych (koncepcje, polityki, strategie, plany, programy dotyczące różnych dziedzin gospodarki czy zagospodarowania przestrzennego dla całego kraju jak i poszczególnych województw czy gmin) oraz zmian tych dokumentów zgodnie z kompetencjami Ministra Środowiska, także projektów stanowisk kiedy Polska jest krajem narażonym w sytuacji przewidywanego transgranicznego oddziaływania na środowisko:
- monitorowanie funkcjonowania systemu ocen oddziaływania na środowisko oraz przedstawienie opinii i wniosków, w tym dotyczących rozwoju metodologii i rozwoju programów szkoleniowych w zakresie ocen oddziaływania na środowisko,
- wydawanie opinii w sprawach projektów aktów prawnych dotyczących funkcjonowania ocen oddziaływania na środowisko,
- współpraca z wojewódzkimi komisjami do spraw ocen oddziaływania na środowisko.
3) Zgodnie także z wymieniona wyżej ustawą zadań Wojewódzkiej Komisji należy:
- wydawanie opinii dotyczących zakresu, stopnia szczegółowości wymaganych informacji jak i prawidłowości sporządzenia raportów oddziaływania przedsięwzięć na środowisko i prognoz oddziaływania na środowisko dokumentów strategicznych oraz zmian tych dokumentów zgodnie z kompetencjami właściwymi dla wojewody,
- przedstawienie opinii i wniosków dotyczących rozwoju programów szkoleniowych w zakresie ocen oddziaływania na środowisko,
- współpraca z Krajową Komisją i innymi wojewódzkimi komisjami.
4) Na wniosek wojewody, minister właściwy do spraw środowiska, może wnioskować do Krajowej Komisji o wydania opinii w sprawach będących w kompetencji wojewody, a na wniosek starosty wojewoda może wnioskować do Wojewódzkiej Komisji o wydanie opinii o poszczególnych raportach oddziaływania na środowisko planowanych przedsięwzięć zgodnie z kompetencjami starosty.
5) Aby komisja czy to krajowa czy wojewódzka prawidłowo funkcjonowały przy powoływaniu ich składu należy kierować się następującymi przesłankami:
- do Komisji zapraszać ludzi "głodnych" sukcesu, a nie utytułowane osoby będące członkami wielu rad i komisji, a w praktyce nie mających czasu na rzeczywistą w nich pracę;
- musi istnieć prawidłowa proporcja między ludźmi z Warszawy czy ze stolicy województwa a mieszkającymi poza nimi;
- skład komisji ustalać wg specjalności i w zależności od przewidywanego natężenia prac w danej specjalności. W roku 1990 przy tworzeniu po raz pierwszy składu komisji zidentyfikowano 18 specjalności i, z niektórych zaproszono nawet sześć osób (np. gospodarka wodno-ściekową), a w innych tylko jedna osobę (np. promieniowanie jonizujące)[1].
- przewidzieć 2-4 miejsc dla przedstawicieli pozarządowych organizacji ekologicznych, ale wybór ich pozostawić samym organizacjom tak jak to ma miejsce w radach nadzorczych funduszy ekologicznych.
6) Zorganizowanie prac Komisji nastręcza wiele trudności zwłaszcza, jeżeli robi się to po raz pierwszy. W trakcie początkowej działalności Komisji kadencji 1990-1994 wypracowano następującą procedurę postępowania:
- Sekretariat Komisji w ramach prac wstępnych rozpatrywał czy dana ocena (dziś to raport i prognoza) spełnia podstawowe wymogi formalne i po ewentualnym uzupełnieniu przygotowywał kartę informacyjną[2].
- Prezydium Komisji[3] zapoznawało się wstępnie z przedkładaną przez Ministra oceną (dziś to raport i prognoza) i ustalało: skład zespołu z członków Komisji do rozpatrywania danej sprawy oraz koreferentów. Zgodnie z ówczesnym regulaminem Komisji do rozpatrywania poszczególnych spraw powoływano, w zależności od złożoności rozpatrywanego przedsięwzięcia, 15-25 osobowe zespołu z jej członków.
- Karta informacyjna wysyłana była do wszystkich członków Komisji tak, że w posiedzeniu nad daną sprawą mogli także w roli pełnoprawnego członka brać udział wszyscy inni niż wyznaczeni przez Prezydium członkowie Komisji.
- Organizowano otwarte spotkanie Komisji celem przygotowania opinii dla Ministra. W spotkaniu poza członkami Komisji brali udział przedstawiciele inwestora, wykonawcy oceny (dziś to raport i prognoza), władz terenowych, lokalnej prasy i organizacji ekologicznych oraz koreferenci. Praktycznie każdy mógł wziąć udział w spotkaniu. Każde spotkanie przebiegało według następującego harmonogramu:
- krótkie prezentacje: inwestycji, oceny (dziś to raport i prognoza) i koreferatu do niej,
- po serii pytań wyjaśniających odbywała się debata publiczna, w której każdy uczestnik mógł zabrać głos,
- na zakończenie debaty inwestor i wykonawca oceny (dziś to raport i prognoza) mieli możność ustosunkowania się do jej wyników,
- na wniosek prowadzącego spotkanie członkowie Komisji publicznie i jawnie głosowali nad tym czy dana ocena (dziś to raport i prognoza) zawiera wystarczające i wiarygodne informacje do tego, aby Minister mógł uzgodnić lub nie uzgodnić dany wniosek. Oprócz generalnego stwierdzenia członkowie Komisji formułowali wiele zaleceń i wniosków, które potem zostały wprowadzone do stanowiska Komisji w danej sprawie. Po spotkaniu Sekretariat Komisji przygotowywał kartę dokumentacyjną o zajętym przez Komisję stanowisku oraz osobach biorących udział w debacie.
- Przyjęte stanowisko Komisji było następnie przekazywane Ministrowi.
7) Bardzo ważnymi elementami funkcjonowania Komisji jest ciągłe udowadnianie swojej niezależności i prowadzenie wszelkich prac i spotkań w sposób jawny. Dlatego niezbędnym wydaje się, aby komisje wydawały biuletyny informujące o sprawach, jakimi się zajmowały i zajmują. Biuletyny te mogą być publikowane także na stronach internetowych Ministerstwa Środowiska czy właściwego urzędu wojewódzkiego.
- Wyróżniono następujące specjalności: w ramach ochrony atmosfery: zagadnienia klimatyczne (3 osoby), zanieczyszczenie powietrza (bez spalin samochodowych - 5), spaliny samochodowe (2), w ramach ochrony hydrosfery: gospodarka wodna (zasoby i ścieki - 6), wody podziemne (3), wody morskie (2), w zakresie ochrony litosfery: rzeźba terenu (1), geologia i kopaliny (3), gleby (2), odpady przemysłowe (3) i odpady komunalne (1), w zakresie ochrony biosfery: ekosystemy wodne (2), ekosystemy leśne (2), ekosystemy łąkowe (1), ekosystemy zurbanizowane (2) i w zakresie zagospodarowania przestrzennego: rolnictwo i jego produkty (2), gospodarka leśna (1), zagospodarowanie miast (2), zagospodarowanie terenów wiejskich (1), melioracje (1), infrastruktura techniczna (2), zagospodarowanie turystyczne (2), obszary chronione (2), w zakresie ochrony przed hałasem i promieniowaniem: hałas i wibracje (2), promieniowanie niejonizujące (1) i promieniowanie jonizujące (1) w zakresie zagadnień społeczno-ekonomicznych: zagadnienia zdrowotne (2), zagadnienia społeczne (2), zagadnienia prawne (2), zagadnienia ekonomiczne (2), zagadnienia kulturowo-krajobrazowe (2). Ponad w skład Komisji wchodziło czterech przedstawicieli ruchu ekologicznego, sześciu Ministra OŚiZN oraz przewodniczący.
- Syntetyczna informacja zawierała: nazwę inwestycji, inwestora, wykonawcę oceny, przedkładającego wniosek, charakterystykę obiektu oraz krótki opis przewidywanego oddziaływania na środowisko.
- Prezydium pracowało w składzie przewodniczący, dwaj wiceprzewodniczący i sekretarz.