PROPOZYCJA ZASAD FUNKCJONOWANIA BIAŁOWIESKIEGO PARKU NARODOWEGO POWIĘKSZONEGO NA CAŁĄ POLSKĄ CZĘŚĆ PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ (STRESZCZENIE)

Oczekując na decyzję Rady Ministrów ws. powiększenia Białowieskiego Parku Narodowego na cały obszar polskiej części Puszczy Białowieskiej, Rada Naukowa BPN – w toku konsultacji i współpracy z różnymi środowiskami – przygotowała projekt zasad funkcjonowania przyszłego powiększonego BPN. W projekcie zaproponowano wizję funkcjonowania Białowieskiego Parku Narodowego po powiększeniu jego obszaru na całą polską część Puszczy Białowieskiej. Propozycja ta nie sprowadza się wyłącznie do zwiększenia powierzchni i zróżnicowania form ochrony (co jest konieczne z uwagi na unikatowość puszczy w skali Europy i świata), ale zawiera także jego szerokie udostępnienie społeczności lokalnej, edukacji i turystyce. Projekt opracowany został społecznie przez zespół reprezentujący różne instytucje i był konsultowany ze wszystkimi zainteresowanymi stronami. Główną ideą przyświecającą autorom niniejszego dokumentu było wypracowanie takiego modelu funkcjonowania parku, aby godził on wysokie wymagania związane z ochroną wszystkich elementów przyrody z celami społecznymi, aby powstał „Parki dla Życia”, akceptowany przez lokalną społeczność, stymulującym zrównoważony rozwój regionu.

Zakłada się strefowe zróżnicowanie zasad ochrony, od ochrony ścisłej (strefa I – obecnie około 11% powierzchni parku, w przyszłości do 20%), poprzez strefę ochrony biernej (strefa II – 35% powierzchni, w ramach ochrony częściowej), w której nie będą prowadzone prace leśne, ale dozwolony będzie wstęp ludzi, strefę przejściową (III – 18% powierzchni, w ramach ochrony częściowej) z umiarkowaną przebudową drzewostanów, po strefę intensywnych prac renaturalizacyjnych (IV – 36% powierzchni, w ramach ochrony częściowej), z której pochodzić będzie większość drewna na lokalne potrzeby. Poszczególne strefy zostały wyznaczone w oparciu o przesłanki przyrodnicze (np. rozmieszczenie drzewostanów naturalnych, rzadkich zwierząt, źródlisk itp.), a częściowo również społeczne (strefa IV – zlokalizowana na obrzeżach puszczy, w pobliżu miejscowości i na obszarach najbardziej przekształconych działalnością człowieka). W strefie I i II głównym celem będzie ochrona procesów naturalnych. W strefie IV prowadzone będą intensywne działania renaturalizacyjne, z wykorzystaniem doświadczeń nowoczesnej, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej. Poza strefą I (ochrony ścisłej) możliwe będzie zbieranie grzybów, owoców, runa leśnego i poroży jeleni (zrzutów). W wyniku prac renaturalizacyjnych (głównie w strefie IV) zapewniona będzie podaż drewna opałowego oraz użytkowego. W pierwszym roku po poszerzeniu parku roczne pozyskanie drewna planowane jest na 70 tys. m3, a w ciągu kolejnych lat, wraz ze zmianami miejscowego przemysłu i rynku pracy (związanymi m.in. z rozwojem turystyki), popyt na drewno będzie z czasem malał i roczne pozyskanie będzie się zmniejszać.



Przyjęte zasady ochrony puszczy zakładają priorytet dla wszelkich pozostałości lasów naturalnych, a także naturalnego odnowienia i spontanicznych procesów przyrodniczych. Konieczne jednak będą pewne zabiegi zabezpieczające trwałość terenów otwartych (nieleśnych), ważnych ze względu na występujące tam rzadkie gatunki roślin i zwierząt, a także ze względów krajobrazowych i kulturowych. Projekt poświęca też wiele uwagi zabytkom kultury materialnej i duchowej jako obiektom świadczącym o odwiecznych związkach człowieka z lasem.
Zakłada się, że turystyka powinna stać się jedną z ważniejszych gałęzi gospodarki powiatu hajnowskiego. Projekt wskazuje konkretne rozwiązania, proponując uatrakcyjnienie wszystkich puszczańskich miejscowości (nie tylko Białowieży), przewidując szczególną rolę Hajnówki jako centrum informacyjnego i głównej „bramy wjazdowej” do PB. Każda z gmin powinna mieć własny wjazd do parku wraz z ośrodkami informacji turystycznej oraz wieloma szlakami i obiektami turystycznymi. Program rozwoju turystyki zakłada lokalizację większości związanych z nią inwestycji na obrzeżach puszczy. Strategia taka stymulować będzie rozwój gospodarczy peryferyjnych gmin i zabezpieczy najcenniejsze fragmenty puszczy przed nadmierną penetracją turystyczną.
W zakresie edukacji konieczne jest m.in. przygotowanie wszechstronnej oferty dla wszystkich grup wiekowych dzieci, młodzieży i studentów, a także zróżnicowanej oferty dla dorosłych i aktywne poszukiwanie potencjalnych klientów, aby wydłużyć sezon turystycznego zainteresowania puszczą. Niezwykle istotna jest też edukacja na szczeblu lokalnym kształtująca zrozumienie celów powołania parku i właściwy stosunek do ochrony przyrody. Białowieża mogłaby się stać siedzibą Białowieskiego Uniwersytetu Ochrony Przyrody, gdzie w ramach współpracy z innymi uczelniami krajowymi i zagranicznymi prowadzono by praktyki studenckie, staże i kursy z zakresu ekologii oraz naukowych podstaw ochrony przyrody i środowiska.
Szacowany roczny budżet parku wyniesie 26 mln PLN. Projekt zwraca uwagę na fakt, że BPN powinien stać się jednym z najważniejszych parków narodowych w Europie i będzie mógł uzyskiwać znaczne środki z Unii Europejskiej i innych pozabudżetowych źródeł. Integralną częścią przygotowanego dokumentu jest plan zadaniowo-finansowy przedstawiający niezbędne inwestycje i zadania na terenie powiększonego BPN. Plan ten obejmuje zadania wynikające z realizacji szerokiego programu restrukturyzacji regionu PB, bezpośrednio lub pośrednio związane z powiększeniem BPN.
BPN stanie się jedną z większych instytucji na tym terenie, która z uwagi na możliwość pozyskiwania dodatkowych środków oraz ze względu na wzrost liczby turystów (wywołany atrakcyjnością oferty turystycznej i edukacyjnej nowego parku) będzie stymulował rozwój ekonomiczny i kulturalny całego powiatu.
Projekt omawia różne aspekty funkcjonowania powiększonego parku zarysowując kierunki działania, sposoby realizacji, ograniczenia, a przede wszystkim przedstawiając wizję możliwości połączenia dążeń przyrodników i przedstawicieli samorządów lokalnych. Wykonanie tak szeroko nakreślonych zadań parku będzie możliwe dzięki zatrudnieniu leśników z PB oraz wykorzystaniu ich wiedzy i doświadczenia oraz współpracy z miejscową ludnością, ale także z organizacjami i instytucjami zajmującymi się ochroną przyrody, w tym z białoruskim Państwowym Parkiem Narodowym Biełowieżskaja Puszcza.
Przedstawione w niniejszym dokumencie zasady mają zapewnić trwałą ochronę Puszczy Białowieskiej na przyszłe stulecia, ale także uczynić BPN ważnym czynnikiem aktywizacji gospodarczej, kulturalnej i społecznej powiatu hajnowskiego. Utworzenie parku narodowego w całej polskiej części PB to również promocja Polski w świecie jako kraju o dużej atrakcyjności turystycznej oraz wysokich walorach przyrodniczych i kulturowych. Projekt postuluje, aby Rząd Polski podjął działania wspierające zarówno funkcjonowanie parku w pierwszych latach po jego powiększeniu, jak i procesy dostosowawcze oraz rozwój ekonomiczny regionu PB.
Projekt przygotowała Komisja RN BPN w składzie: