"NIEFORMALNE" ORGANIZACJE W ROSJI

Zapoczątkowana w 88r. odwilż wyzwoliła energię ludzi radzieckich, umożliwiając im włączenie się w reglamentowaną dotąd działalność społeczną. Bujnie rozkwitły dziesiątki grup "nieformalnych" - spontanicznych inicjatyw obywatelskich o najróżniejszych celach i charakterze, połączonych wszakże wspólną nieufnością (a nawet odrazą) do wszelkich sformalizowanych struktur.

Świeżych pędów nie mogło też oczywiście zabraknąć na poletkach takich jak ochrona przyrody czy "walka o pokój", zastrzeżonych dla biurokratycznych molochów w rodzaju Radzieckiego Komitetu Obrońców Pokoju - niektóre z nich spróbuję tu przedstawić opierając się na materiałach Agencji Informacyjnej SMOT-u (Wolnego Międzyzawodowego Zjednoczenia Pracujących).

MOSKWA

1. WACHTA MIRA
   Założona latem 87r. Analogiczna do leningradzkiej grupy o tej samej nazwie. Członkowie WM spotykają się co piątek w południe naprzeciw Biblioteki Lenina. Liderem jest Aleksander Sapronenkow. Grupa posiada oficjalny dokument RKOP aprobujący jej działalność.
   
   Kontakt:
   
   

   Marina Prilutskaja, tel. 280- 1767*.

   
   
   
2. GRAZDANSKAJA DIPŁOMATIJA
   Grupa jest członkiem zbiorowym Federacji Zjednoczonych Klubów Socjalistycznych. Jej zainteresowania koncentrują się na polityce zagranicznej, kwestii rozbrojenia i problemach Trzeciego Świata. Lider GD określa się jako "bolszewik trzeciej generacji".
   
   Kontakt:
   
   

   Wiktor Girszfeld, tel. 146-9675.

   
   
   
3. DOWIERIE
   Pacyfistyczna grupa założona 4.6.82 przez Siergieja Batawrina. Pierwszy skład grupy tworzyło 11 "refużników" (ludzi, którym zabroniono emigracji), spośród nich dziewięciu w końcu emigrowało. Początkowo cele grupy ograniczały się do starań o kontakty z Zachodem i większą otwartość radzieckiego społeczeństwa. W pierwszych latach grupa rozrastała się dzięki szerokiemu napływowi refużników, z których wielu otrzymało pozwolenie na wyjazd po wstąpieniu do grupy. W rezultacie baza członkowska DOWIERIA była bardzo płynna - dopóki w 87r. nie ustabilizowało się "jądro" w osobach Aleksandra Rubczenko, Nikołaja Chramowa, Jewgienii Debranskoj, Jeleny Podolcewej. Nowi przywódcy zmienili program grupy łącząc kwestie praw człowieka z problemem rozbrojenia i obecnie Grupa Zaufania prowadzi swą działalność w sojuszu z seminarium "Demokracja i Humanizm". Dowierie nie ma sformalizowanej struktury i każdy, kto bierze udział w jej pracach, jest uważany za członka grupy. Grupa Zaufania ma swe filie w innych miastach radzieckich takich jak Leningrad, Lwów, Ryga czy Kujbyszew; każda z nich liczy od 10 do 30 aktywistów. Dowierie wydaje miesięcznik zatytułowany "Den za dniom".
   
   Kontakt:
   
   

   Nikołaj Chramow, tel. 117-6895 lub Eugenija Debrianskaja, tel. 153-9035.

   
   
   
4. DRUŻBA I DIALOG
   Od końca 87r. nazywana po prostu Dialog. Utworzona w listopadzie 82r., gdy Koljużnyj, Blok, Chronopulo, Kroczik i Sobkow opuścili Dowierie, formując własne seminarium w Dolgoprudnyj (miasto w pobliżu Moskwy). Seminarium, nazwane "Studia Pokoju", współpracowało z żydowskimi refuznikami, lecz nie spotykało się regularnie i praktycznie nie wypracowało żadnych materiałów. Reaktywowane w 87r. jako klub dyskusyjny, zbierający się raz w miesiącu w Moskwie. Liczy około 10-15 działaczy.
   
   Kontakt:
   
   

   Kontakt poprzez "Press-club Glasnost", którego członkami są Kroczik i Chronopulo (tel. 339-1359, Lew Timofiejew).

   
   
   
5. KOSMOS
   Utworzony w 81r. a zarejestrowany 5 lat później klub jest "ochotniczym stowarzyszeniem wysokiej ogólnoludzkiej kultury i cywilizacji", opierającym się na ideach Mikołaja K.Rqricha. Skupia ok. 100 osób. Grupa zainicjowała "Falę Pokoju" - 24.10.87. Aktywnie współpracuje z oficjalnym RKOP.
   
   Kontakt:
   
   

   Wladimir Artamonow, tel. 290-3296 lub Wladimir Maznew, tel. 393-5668.

   
   
   
6. LIESNOJ NAROD
   "Międzynarodowe stowarzyszenie komunitariańskie" 10-15 działaczy, utworzone w 87r. Członek zbiorowy Federacji Zjednoczonych Klubów Socjalistycznych.
   
   Kontakt:

   Leonid Naumow, tel.457-1548.

   
   
   
7. MOSKOSKIJ OBSZCZESTWIENNYJ SOWIET PO EKOŁOGII KULTURY
   Na spotkaniu Leningradzkiej Rady Ekologii Kultury postanowiono stworzyć podobne rady w innych regionach. Moskiewska rada chce rozwijać swą działalność jako fundacja wykonująca prace konserwatorskie. Obecnie liczy dwóch członków.
   
   Kontakt:

   Rustam Rachmatulin, tel.472-7979.

   
   
   
8. NOOSFERA
   Polityczno- filozoficzne seminarium utworzone przez RKOP do wykazania swej niezależności.
   
   Kontakt:

   Wołkow, tel. 551-5617.

   
   
   
9. OBSZCZEJE DIEŁO
   Federacja ta utworzona została w styczniu 87r. jako "ośrodek harmonijnego rozwoju obywatelskiego". Grupa jest zarejestrowana i liczy ok. 100 członków. Ideologicznie jest bliska Kosmosowi, lecz idee Rqricha zastępuje filozofią "wspólnej sprawy" Fiodorowa. Ściśle współpracuje z RKOP.
   
   Kontakt:

   Aleksiej Własow, tel.151-5393 lub Ludmiła Komarowskaja, tel.433-0617.

   
   
   
10. SŁOBODNAJA INICIATIWA
    Grupa pacyfistów i hippie-anarchistów istniejąca od 82r. Liczy około 10 aktywistów. Kilku jej członków zostało aresztowanych i obecnie przebywa w szpitalach psychiatrycznych za "rozpowszechnianie narkotyków". Działalność SI koncentruje się na produkowaniu i rozpowszechnianiu ulotek oraz malowaniu pacyfistycznych graffiti na murach. Wydaje biuletyn "Słoboda".
    
    Kontakt:

    M. Rusakow, tel. 483-7146.

    
    
    
11. SEKCIJA GRUPPY DOWIERIJA
    Wynik rozłamu w głównej Grupie Zaufania, który dokonał się w grudniu 87r. Jądrem grupy jest małżeństwo Irina i Andriej Kriwow, wokół których skupia się tuzin innych działaczy. Wydają oni biuletyn pt. "Zaufanie".
    
    Kontakt:

    Kriwow, tel. 137-7135.

    
    
    
12. SŁOBODA
    Nazwą grupy jest rosyjskie słowo oznaczające osadę wolnych kmieci. Uformowana w 86r. Słoboda liczy 10 aktywistów, którzy bronią zabytków z czasów Piotra Wielkiego w moskiewskiej dzielnicy Baumana. W tym celu grupa zorganizowała wystawę fotografii, zbierała podpisy pod petycjami i pisała listy do różnych radzieckich organów. Brak jakiegokolwiek statutu, struktury czy organizacji; nie dąży do rejestracji.
    
    Kontakt:

    Swietlana Borzowa, tel. 137-7153.

    
    
    
13. SOWIET GRUPP I DWIŻENIJ "GRAŻDANSKAJA INICIATIWA"
    Utworzona 6.4.88 przez oficjalny Radziecki Komitet Obrońców Pokoju. Składa się z FSO, Obszczeje Dieło, Kosmos, Noosfera, Ekologia i XXI Wiek, Wachta Mira i innych. Rada odbywa posiedzenia co środę w siedzibie RKOP. Jej działalność jest ściśle kontrolowana przez Komitet.
    
    Kontakt:

    Kontakt: przez RKOP.

    
    
    
14. FEDERACIJA SOCIALNOGO OBIEDINIENIJA
    Powstała 25.9.87 gdy 27 ludzi postanowiło połączyć swe wysiłki. Początkowo działała jako stowarzyszenie inteligencji twórczej. Cele: walka o pokój, demokratyzację i perestrojkę. Grupa nie posiada żadnego statutu. Wydaje pismo "Demokrat" wraz z dodatkiem "Nasz demokrat".
    
    Kontakt:

    Jewgienij Dergunow, tel.299-6057.

    
    
    
15. EKOŁOGIA I XXI WIEK
    Założona w 87r. Jedna z grup kierowanych przez RKOP. Oficjalnie zarejestrowana.Alexander Kotomakin,
    
    Kontakt:

    Alexander Kotomakin, tel.268-2667.

    
    
    

PETERSBURG

1. BIURO EKOŁOGICZESKICH RAZRABOTOK
   Fikcyjna organizacja kierowana przez znanego leningradzkiego konfidenta Szewczuka. BER został utworzony w połowie 86r. dla "ułatwienia udziału obywateli w rozwiązywaniu problemów ekologicznych". Liczy 15 członków, lecz w jego działalności bierze udział ok. 200 ludzi. Zebrania ogólne BER odbywają się co trzy miesiące. Stowarzyszony jest z grupami Spasienije i Pamiatnik oraz zespołami pieśni politycznej "Grandola" i "Dielta".
   
   Kontakt:

   Szewczuk, tel. 246-2583.

   
   
   
2. WACHTA MIRA
   Założona latem 87r. w celu zademonstrowania poparcia dla głodówki dr Heidera w USA. Członkowie grupy starają się naśladować zgromadzenia w londyńskim Hyde Parku. Początkowo zbierali się na Skwerze Pałacowym na wprost Ermitażu, obecnie w Michajłowskom Sadu naprzeciw Pawilonu Rossiego, gdzie spotykają się w sobotnie popołudnia. Spotkanie gromadzi normalnie 20-30 osób, które kolportują biuletyny, ulotki, plakaty itp., dyskutują. Większość ludzi, którzy biorą udział w tych zgromadzeniach nie prowadzi żadnej konstruktywnej pracy politycznej; przez innych leningradzkich działaczy politycznych określani są oni jako "miejscy dziwacy". Niektóre zebrania mają jednak poważny charakter - wykorzystując przyzwolenie władz dla działalności WM - poświęcone są np. Dniu Praw Człowieka.
   
   Kontakt:

   Wiktor Żikorancew, tel. 258-3385.

   
   
   
3. GREEN-HI
   Grupa ekologiczna ujawniona w 87r., skupia 30-50 hippiesów i punków. Należy do koalicji "Epicenter". Grupa jest zarejestrowana przy oficjalnej Młodzieżowej Inspekcji Przyrody. Bierze aktywny udział zarówno w oficjalnych przedsięwzięciach w rodzaju "zielonych patroli", jak i w masowych demonstracjach organizowanych przez Epicenter, takich jak upamiętnienie rocznicy zburzenia zabytkowego Hotelu Angleterre.
   
   Kontakt:

   Władimir Guczin, tel. 558-2862.

   
   
   
4. DIELTA
   Grupa ujawniła się 4.12.87. Założona przez siedmiu ludzi, dziś liczy 13 członków. Główny cel to walka przeciwko budowie tamy na Zatoce Fińskiej. Początkowo Dielta została zarejestrowana przy Klubie'81 pod nazwą Wszechzwiązkowy Uniwersytet Ekologiczny Wernadskij, w końcu 87r. uzyskała rejestrację przy oficjalnym Ośrodku Inicjatyw Twórczych (związanym z leningradzkim komitetem KPZR). Grupa jest członkiem zbiorowym RKOP.
   
   Kontakt:

   Petr Kożewnikow, tel. 511-3896.

   
   
   
5. DOWIERIE
   Leningradzki oddział Grupy Zaufania, został założony latem 87r., skupia ok. 30 osób.
   
   Kontakt:

   Jekatierina Podolcewa, tel. 296-4529.

   
   
   
6. ZIEMLJA I WSIELIENNAJA
   Ekologiczna grupa istniejąca już ok. dziesięć lat. Działa głównie wśród studentów. Jest członkiem zbiorowym Epicentrum.
   
   Kontakt:

   Alexander Tron, tel. 217-5476.

   
   
   
7. KŁUB PSICHICZIESKOJ KULTURY
   Założony w 78r. Skupia ok. 100 osób, z których wiele zafascynowanych jest orientalnymi doktrynami spirytualistycznymi. Celem KPK jest "zharmonizowanie jednostki i społeczeństwa". Regularne seminaria grupy zajmują się psycho-higieną, kulturalizmem, socjologią i polityką. W grudniu 87r. członkowie Klubu zostali wyrzuceni z ich zwyczajowego miejsca spotkań w domu kultury Kapranowa i obecnie spotykają się w mieszkaniach prywatnych. Grupa jest członkiem koalicji nieformalnych ugrupowań Leningradu Konwent. Stara się o rejestrację przez władze miejskie. Wydaje samizdatowy biuletyn "Kultura psychiczna".
   
   Kontakt:

   Siergiej Siemienow, tel.213- 5794 lub Konstantin Liachow, tel. 265- 1292.

   
   
   
8. ŁADOGA
   Rodzinny klub założony w 86r. przez zwolenników Mikołaja Rericha. Latem 87r. członkowie grupy odrestaurowali jego dom w mieście Izwar. W kwietniu 88r. klub został zarejestrowany przy oficjalnym Towarzystwie Ochrony Pomników w Leningradzie.
   
   Kontakt:

   A.Siemienow, tel. 552- 5259.

   
   
   
9. MIR
   Stowarzyszenie hobbystów- ochotników, którzy brali udział w odbudowie kościołów w Kiżi i Walaam. Ok. 20-30 członków zbiera się w środowe wieczory w budynku przy ul. Kalturina 19. Grupa została zarejestrowana przez radę leningradzkiej dzielnicy Dzierżyński. Jest członkiem Leningradzkiej Rady Ekologii Kultury.
   
   Kontakt:

   Kontakt: przez Radę.

   
   
   
10. PAMIATNIK
    Założony w marcu 87r., liczy 15-20 członków. Równolegle z walką o ochronę zabytków grupa podejmuje problemy ekologiczne i socjalno-polityczne. Obecnie agituje za budową pomnika Czajkowskiego i swobodą demonstracji ulicznych. Bardzo radykalny pod względem politycznym, jest związany ze Związkiem Demokratycznym. Pamiatnik jest zarejestrowany przy domu kultury im. Illicza. Wydaje gazetkę "Jedinstwo"
    
    Kontakt:

    Kirił Korostelew, tel. 112-4817.

    
    
    
11. SANKIRTANA
    Krisznowcy. Wydają biuletyn "Hare Krishna Hronika" (Hare Kriwna Hronika).
    
    Kontakt:

    tel. 157-6641.

    
    
    
12. SOWIET EKOŁOGII KULTURY
    Założony w końcu 86r. Jego członkami są Spasenie, Newskaja Bitwa, EPA, Petersburg, Mir, Nowyj Mir, Obszczestwo Pomoszczy Chudożnikom. Obejmuje 3 sektory: sztuk pięknych (T.Kowalkowa), naukowców (J.Kurikałow) i obywatelski (N.Żurawskij). Ok. 100 osób jest bezpośrednio związanych z radą. Rada zarejestrowana jest przy leningradzkim oddziale oficjalnej Fundacji Kultury Radzieckiej; stała się też członkiem Komsomołu organizując Komitet Organizacji Młodzieżowych jako młodzieżową przybudówkę Fundacji. Rada odbywa swe posiedzenia w każdą środę od 6.00 do 10.00 w Serebriennyje Riady pod Wieżą Dumy, Prospekt Newskij 31.
    
    Kontakt:

    Michaił Talalaj, tel. 531-2118.

    
    
    
13. EKOŁOGICZESKOJE OBSZCZESTWO OCZISTKI LENINGRADA OT WRAGOW NARODA
    Założone w 88r. Skład grupy jest nieznany. Zajmuje się wysyłaniem anonimowych listów z pogróżkami.
14. EPICENTR
    Koalicja została zawiązana 25.4.87 w trakcie obrony zabytkowego Hotelu Angleterre przed zburzeniem. Działa jako ośrodek informacyjny i koordynacyjny skupiając różne grupy ekologiczne, kulturalne i polityczne: Dielta, Green-Hip, Nowyj Mir, Mir, Klub Psychiczieskoj Kultury, Etap, Ziemlja i Wsieliennaja oraz Sintez. Epicentrum jest również permanentnym forum współpracy i dialogu przywódców poszczególnych grup oraz tych, którzy z różnych względów nie chcą ujawnić swoich powiązań z koalicją. Wszystkie decyzje Epicentrum mają tylko charakter doradczy. Koalicja utrzymuje bliskie kontakty z Radą Ekologii Kultury i klubem "Pieriestrojka".
    
    Kontakt:

    Jelena Żelinskaja, tel. 113-6158 lub Władimir Weretennikow, tel.520- 3291.

    
    
    
15. EKOŁOGIJA RJADOWOJ ARCHITEKTURY
    Założona w 87r. Jest członkiem Rady Ekologii Kultury. Jej główną troską jest ochrona zabytków starego Petersburga (budynków wzniesionych przed 1914r.). Apolityczna, lecz bardzo wojownicza - jej pikieciarze wsławili się blokowaniem buldożerów własnymi ciałami. Choć EPA liczy zaledwie 10-15 aktywistów, to ogłaszając "alert" potrafi zmobilizować dużą liczbę ludzi. Grupa związana jest z ruchem hippies. Odmawia zarejestrowania się. Przywódca - A. Kozew.
    
    Kontakt:

    Ekaterina Kolesowa, tel. 474-8823.

    
    
    
16. ŻENSKOJE CZTIENIJE
    Magazyn feministyczny, ukazujący się od 88r. Zawiera artykuły, opowiadania i poezję. Dwumiesięcznik.
    
    Kontakt:

    Olga Lisowskaja, tel. 272-3842.

    
    
    

Zapoznając się z sowieckimi "nieformałami" nie sposób było nie zwrócić uwagi na istotną różnicę w rozumieniu pojęcia ekologii. Dla Rosjan jest to nie tylko ochrona środowiska naturalnego; pojęcie ekologii rozciągają oni także na ochronę "sztucznego" środowiska człowieka, tj. jego otoczenia kulturalnego i historycznego. Centrum tej "ekologii kultury" jest Leningrad, gdzie oprócz organizacji tu wymienionych działają jeszcze takie jak Wozwraszenie Istoriczeskich Nazwanii, Toponimika, Spasenie, Petersburg, Petergofskaja Dwadcatka, Leningradskij Nekropol, Newskaja Bitwa, czy Obszczina Troicko- Izmaijłowskogo Sobora

Nie powinniśmy traktować rosyjskiej "ekologii kultury" jako zaściankowego dziwactwa czy azjatyckiej specyfiki. Moim zdaniem Rosjanie po prostu doceniają fakt, jakże często lekceważony przez ekologistów Zachodu: człowiek to nie tylko istota biologiczna ale też społeczna i kulturalna. I dla nas powinno to stać się przypomnieniem, tudzież wskazówką.

PS. Sytuacja na obszarze byłego ZSRR zmienia się z tygodnia na tydzień. Również rosyjski ruch ekologiczny przeistacza się i powyższy tekst nie oddaje już w pełni złożoności zagadnienia - obok "nieformałów" pojawiły się organizacje typu Rosyjskiej Partii Zielonych. Ale właśnie wymienione tu grupy nieformalne były, są i będą ziarnami, z których wschodzą "poważne" instytucje, fundacje i organizacje.

Opr. wg "Directory of Soviet 'informal' political organizations and samizdat publications: Part I". Korekta: Tiit Heidmets i Victoria Balon.

*) Niestety nie udało nam się zdobyć adresów omawianych organizacji.