| Strona główna |
Począwszy od marca do czerwca'92, kiedy to jeszcze byłem
studentem sozologii na Politechnice w Holandii, przeprowadziłem
badanie stanu i struktury ruchu na rzecz ochrony środowiska w
Małopolsce. Celem tego badania było oszacowanie problemów i
potrzeb tych grup, w celu umożliwienia udzielenia im pomocy i
wsparcia, w najbardziej efektywny sposób. Badanie to zostało
przeprowadzone na drodze wywiadów i rozmów z członkami różnych
grup. Uwidoczniło ono ruch bardzo aktywny, mający jednak wiele
problemów, powstrzymujących efektywność osiągania celów tego
ruchu. Wiele z tych problemów spowodowane jest historycznymi
aspektami jego rozwoju. Ruch ten składa się z wielu małych grup
i wciąż jeszcze nie posiada szerokiego planu działania czy też
celów długofalowych. Z badania tego wynika wniosek, że nie jest
łatwo być pracownikiem służby ochrony środowiska w Małopolsce.
Działalność grup jest udaremniana brakiem podstawowych środków i
umiejętności, jak też rozchwianą sytuacją socjo-ekonomiczną. W
artykule tym będę próbował przedstawić krótkie podsumowanie
mego raportu. Sprawozdanie to przyniosło już pewne efekty,
które omówię krótko na końcu tego artykułu.
O SOBIE
W marcu'92 rozpocząłem moje badania w Małopolsce. Dla uczynienia jasnym hierarchii spraw ustalonych w tym badaniu, za niezbędne uważam podanie kilku istotnych informacji mnie dotyczących. W Holandii, przez wiele lat, byłem aktywistą ruchu Zielonych, a zatem w mniejszym czy w większym stopniu znana jest mi koncepcja "zielonych brygad", jak też sposób działania takich grup. Byłem zaangażowany w działalność wielu grup lokalnych, czasami tylko jako ich członek, a czasami jako członek kierownictwa tych grup. Pięć lat temu zacząłem studiować naukę o ochronie środowiska (sozologię), co umożliwiło mi zwiększenie mojej wiedzy teoretycznej, dotyczącej pracy z grupami Zielonych. Ta wiedza teoretyczna stanowi podstawę mojego raportu.
Sprawozdanie to należy rozpatrywać jako oparte na teoretycznych
i zachodnich wzorcach, rozpatrujące sytuację w Małopolsce przez
porównanie do sytuacji idealnej. Taka idealna sytuacja nigdzie
nie istnieje i nie zaistnieje nigdy, czy to w Holandii, czy to w
Polsce. Raport przedstawia głównie logiczne linie działania,
jakie należy rozwijać. Mimo, że sprawozdanie to krytykuje
sytuację bieżącą, zaznaczyć należy, że nie ma powodu aby uznać,
że wszystko jest złe, jak też nie ma żadego powodu do
zaprzestania działalności lub do popadania w zgorzkniałe
przygnębienie. Ruch na rzecz ochrony środowiska w Małopolsce ma
wprawdzie swoje problemy, lecz mają je także takie ruchy na
Zachodzie.
CEL
Celem tego dociekania było oszacowanie sytuacji ruchu na
rzecz ochrony środowiska w Małopolsce oraz jego zarządzania.
Zostało to dokonane w taki sposób, aby możliwym stało się
sprawne i skuteczne wsparcie i pomoc dla całości tego ruchu.
Każde wsparcie materialne powinno w maksymalnym stopniu
wspomagać ruch na rzecz ochrony środowiska, a nie powinno być
ukierunkowane na bezpośrednią pomoc dla jakiejkolwiek
pojedynczej grupy. Badanie to przeprowadzono poprzez wywiady,
dyskusje oraz przestudiowanie literatury. Ze względu na fakt, że
w tym okresie moja znajomość języka polskiego była niewielka,
nie byłem w stanie wykorzystać polskich źródeł pisanych.
Ubolewam nad tym, lecz mam nadzieję, że w tym roku będę w stanie
opanować we właściwy sposób ten język w mowie.
RYS HISTORYCZNY
Pierwsze grupy, które rozpatrywać można jako przynależne do ruchu na rzecz ochrony środowiska, to grupy, które rozwinęły się przed wojną. Były to grupy zaangażowane głównie w ochronę przyrody. W przeszłości grupy te zostały całkowicie zawładnięte przez reżim komunistyczny i pozostałe grupy, nawet obecnie, nie traktują ich jako rzeczywiście niezależne. Później rozwinęły się grupy mające bardziej charakter ruchu oporu, działające zarówno legalnie jak i nielegalnie. Posługiwały się one problematyką ochrony środowiska, dla wyrażenia swojej opozycji wobec ustroju totalitarnego. Grupy te posiadają często specyficzne cechy charakterystyczne, które ujawniają ich rolę jako grup oporu. Przykładem na to jest posiadanie przez nie struktury zamkniętej oraz zwielokrotnienie ilości osób pełniących takie same funkcje.
Grupy powstałe w ostatnim okresie oporu posiadają odmienne
cechy charakterystyczne, niemniej one także sprzeciwiały się
temu systemowi. Zazwyczaj w rzeczywistości są one
niezorganizowane oraz pozbawione struktury hierarchicznej.
Typowym dla tych grup jest to, że na ogół ich członkowie są dość
młodzi.
CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE
Otoczenie tych grup jest w znacznym stopniu odpowiedzialne
za ich obecną sytuację. To, że sytuacja środowiska w Małopolsce
uznana jest za złą, jest dobrze znane. Wymaga ono pełnej opieki
ze strony ruchu, lecz troskliwość ta udaremniana jest przez
sytuację ekonomiczną i socjalną tego regionu. Chociaż okres
wielkiej niestabilności zaczyna zbliżać się ku końcowi, Polska
nadal jest w znacznym stopniu niestabilna. Była tu ogromna
inflacja, panuje znaczne bezrobocie, organy administracyjne nie
pracują tak, jak powinny. Stawia to grupy pod presją olbrzymich
obciążeń, które powodują, że ich działalnośc jest dość żywiołowa
i słabo zaplanowana.
STRUKTURA
"Struktura" grupy odnosi się do jej ideologii, systemu zarządzania oraz polityki prowadzonej dla osiągnięcia jej celów.
Pojęcia ideologiczne grup są znacznie ważniejsze w
Małopolsce niż ma to miejsce w Holandii. W tej też dziedzinie
widoczne są główne różnice pomiędzy grupami. Niektóre grupy
bazują na ideach głęboko ekologicznych, inne na
anarchistycznych, a pozostałe na ideach postępu, zdolnego do
odegrania właściwej roli. Struktury zarządzania są zazwyczaj
mniej istotne od ideologicznych, często są one wytworem
ideologii. Często widzi się grupy całkowicie bez jakichkolwiek
hierarchicznych czy sformalizowanych struktur. Jednak we
wszystkich grupach struktura nieformalna, w mniejszym lub
większym stopniu, dominuje nad strukturą formalną. Stwarza to
sytuację, w której trudno jest dowiedzieć się, kto i za co jest
odpowiedzialny w obrębie danej grupy. Stanowi to problem dla
każdego, kto chce im pomóc lub zwróci się do nich po informacje
czy działanie. Nierzadko brak planów wprowadzenia w życie
ideałów własnych grupy czy też ideałów z zewnątrz. Powoduje to,
że ich sposób działania jest często dość bezładny i niejasny dla
osób postronnych.
WARUNKI DZIAŁANIA
Warunki zasadnicze, niezbędne dla działania grupy, nie
zawsze są w pełni spełnione. W wielu wypadkach spowodowane jest
to brakiem środków, jak również brakiem współdziałania i
skutecznego wykorzystania tych środków, które są dostępne. Brak
zarządzania jest jedną z najważniejszych przyczyn tego problemu.
Dość niejasnym jest, jak te różniące się grupy wykorzystują
swoje środki dla osiągnięcia swych celów. Stanowi to jeden z
problemów, jaki odstrasza wiele organizacji, które chciałyby
pomóc tym grupom finansowo lub materialnie. Na przekór wszystkim
tym problemom, ich aktywność jest dosyć szeroka. Każdego roku
organizują one wiele działań. Na nieszczęście nie są one
wyspecjalizowane w różnych działaniach, co sprawia, że wzajemnie
wchodzą sobie w drogę i co wywołuje problemy.
WNIOSKI
W Małopolsce jest ogromna ilość zanieczyszczeń, lecz
jednocześnie, wśród mieszkańców tego regionu, istnieje znaczna
świadomość wagi ochrony środowiska. Niestety, ruch na rzecz
ochrony środowiska nie jest wystarczająco wyposażony, aby
zwalczać skutecznie zanieczyszczenia oraz wykorzystać tę
świadomość ludności dla osiągnięcia swoich celów. W wielu
przypadkach grupom z tego ruchu brak podstawowych umiejętności
działania w skuteczny sposób. Grupom tym brakuje pieniędzy i
środków, lecz jednocześnie potrzebują one zdolności zarządzania,
dla wykorzystania pieniędzy i środków w rozsądny sposób. W wielu
przypadkach współdziałanie i porozumiewanie się uniemożliwiane
są przez błahe konflikty oraz fakt, że wiele grup nie dąży do
skutecznego zbliżenia się ze sobą. Brak zarządzania utrudnia
grupom nie tylko mądre wykorzystanie środków i pieniędzy, lecz
również uzyskiwanie funduszy na ich finansowe potrzeby.
RADY
Z dociekania tego wyłania się następująca porada:
korzystnym byłoby, dla tych grup, zacząć myśleć o rozwinięciu
podejścia bardziej zbliżonego do sytuacji bieżącej. Poprzez
rozwój jasnej polityki praktycznej, dla urzeczywistnienia swych
ideałów, grupy te będą bardziej skuteczne i sprawne, a także
staną się bardziej zrozumiałe dla społeczeństwa. Ponadto grupy
te powinny spróbować stworzyć lepsze zarządzanie, by móc
posługiwać się pieniędzmi i środkami skuteczniej i wydajniej
oraz osiągnąć korzyść z tych pieniędzy, jakie są im dostępne.
Ogólnie rzecz biorąc ruch ten powinien zacząć szerzej
współpracować oraz poprawić swoją komunikację wewnętrzną. Dla
tych usprawnienień zasadniczym zadaniem jest zwiększenie
wzajemnego poszanowania, co przełamie bariery na drodze do
zwiększenia współdziałania i porozumienia.
OCENA
To już prawie cztery miesiące od czasu gdy przygotowałem to sprawozdanie dotyczące teorii ogólnej, niemniej jest kilka grup, które już spóbowały na swój sposób uczynić coś z tymi ideami i opiniami wyrażonymi w działaniu. Cieszy mnie, gdy widzę, jak każda z tych grup pracuje, w specyficznym dla niej stylu, nad wprowadzeniem tych idei w życie. Niezbędnym jest spojrzeć na to sprawozdanie jak na łatwą do zastosowania koncepcję działania, oraz wprowadzać zmiany w sposób taki, jaki pasuje do kultury duchowej danej grupy.
Najważniejszym przesłaniem mojego sprawozdania jest to, że stan
rozwoju ruchu na rzecz ochrony środowiska w Małopolsce nie
osiągnął jeszcze punktu, w którym potencjalni sponsorzy są
zawsze w stanie okazać pewne i skuteczne wsparcie. Choć, moim
zdaniem, ich wymagania są często zbyt surowe dla grup z
Małopolski. Grupy te powinny próbować wywiązywania się z
niektórych tych warunków w możliwy do zaakceptowania przez nie
sposób. Mam nadzieję, że każdy kto przeczyta ten artykuł lub
moje sprawozdanie zyska, przynajmniej częściowo, jakiś pożytek z
tego tytułu.
Z pozdrowieniami,
Ernst Jan Stroes
Mój adres:
"Małopolska - Overijssel
Międzyregionalna Współpraca Ekologiczna"
Topolowa 26/6
31-506 Kraków
Polska
tel. 0-12/210154
fax: 0-12/21-64-60