"Zielone Brygady. Pismo Ekologów" nr 5 (59), Maj '94

E.F. SCHUMACHER,"MAŁE JEST PIĘKNE".
SPOJRZENIE NA GOSPODARKĘ ŚWIATA Z ZAŁOŻENIEM, ŻE CZŁOWIEK COŚ ZNACZY*

Na swoim ostatnim odczycie pt. Stan planety i stan ducha ludzkiego u progu III millenium prof. Henryk Skolimowski nie zawahał się nadać książce Schumachera miana epokowej. Uważam, że nie ma w tym najmniejszej przesady. Ta mądra i piękna książka ukazała się na Zachodzie w 1973, w Polsce w 1981, dzisiaj, 20 lat później, niestety, wcale nie straciła na aktualności.
Wręcz przeciwnie. Dlatego warto ją przypomnieć, zwłaszcza młodym czytelnikom.
Ernst Friedrich Schumacher (1911-1977) był angielskim ekonomistą z nieco filozoficznym zacięciem. Pracował jako ekspert i doradca wielu gospodarczych, rządowych i międzynarodowych instytucji, specjalizował się zwłaszcza w badaniach nad technicznymi, ekonomicznymi i społecznymi problemami krajów Trzeciego Świata. W swojej książce Schumacher bezpardonowo i odważnie rozprawia się z pokutującymi do tej pory mitami na temat zbawczej roli postępu naukowo-technicz nego (w obecnym wydaniu) w sojuszu z religią zwaną ekonomią. Nazywa rzeczy po imieniu i nie owija w bawełnę, np. "Współczesna gospodarka napędzana jest obsesyjną zachłannością i rozpasaną zawiścią, które to cechy nie tylko nie są przypadkowe, ale przeciwnie, to one są źródłem naszego sukcesu. Pytanie tylko, jak długo mogą być tym źródłem i czy nie tkwi w nich czasem zalążek zagłady." W kolejnych rozdziałach autor systematycznie i rzeczowo przedstawia problemy współczesnego świata; zachowanie pokoju, stan zasobów, energia atomowa, zagrożenie środowiska oraz sposoby nowego podejścia do ich rozwiązania. Wszystkie rozważania poparte są dokładnymi kalkulacjami, głęboką analizą przyczyn i niebanalnymi przemyśleniami.
Osobny rozdział poświęcony jest tragicznej sytuacji w krajach Trzeciego Świata. Na koniec, propozycje systemowych zmian funkcjonowania przedsiębiorstw, a nawet społeczeństw. Frapujące są zwłaszcza rozważania na temat nowych form własności. Dla przedsiębiorczych wspaniały przykład nie utopijnej, a działającej i dochodowej firmy - wspólnoty Scotta-Badera, gdzie stworzono "warunki szczęścia, wolności i godności, nie tracąc jednoczenie zysków". Ogólnym przesłaniem książki jest uzasadnienie maksymy Gandhiego: "Ziemia jest w stanie zaspokoić potrzeby wszystkich ludzi, nie jest jednak w stanie zaspokoić ich chciwości".
Można tego dokonać stawiając na mądrość, której wyrazem z punktu widzenia ekonomii jest trwałość. "Musimy zagłębić się w ekonomikę trwałości. Żadne działanie, które w długim okresie czasu prowadzi do absurdu, nie może być ekonomicznie uzasadnione. Może istnieć >>rozwój<< prowadzący do określonego celu, nie może istnieć jednak rozwój nieograniczony, uogólniony - rozwój jako taki. (...) Hołubienie naszych potrzeb i ich rozbudowywanie jest zaprzeczeniem mądrości. (...) Ekonomika trwałości pociąga za sobą głęboką reorientację w nauce i technice, które muszą otworzyć się na nową mądrość, a co za tym idzie muszą wbudować ją w swoje struktury. Bez względu na to, jak błyskotliwe są przedstawiane >>rozwiązania<< naukowe i techniczne, które zatruwają środowisko naturalne, degradują struktury społeczne i samego człowieka, są nam one niepotrzebne. Coraz większe urządzenia przemysłowe, wymagające coraz większej koncentracji środków i coraz gwałtowniej atakujące przyrodę, nie mają nic wspólnego z postępem, są zaprzeczeniem mądrości. Mądrość bowiem wymaga od nauki i techniki zwrócenia się ku temu, co organiczne, delikatne, łagodne, eleganckie i piękne."
Tyle od autora, wybór należy do nas.
Darek Liszewski
* PIW, Warszawa'81. Przełożyli: Ewa Szymańska, Jerzy Strzelecki. Wstęp: Jan Strzelecki. Seria: Biblioteka Myśli Współczesnej.

ATLAS ZASOBÓW, WALORÓW I ZAGROŻEŃ
ŚRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO POLSKI

Do księgarń zaczyna docierać 2-języczny "Atlas zasobów, walorów i zagrożeń środowiska geograficznego Polski". Atlas jest pierwszym tego rodzaju wydawnictwem prezentującym w kompleksowym, syntetycznym ujęciu podstawową problematykę ochrony środowiska kraju. Zawiera on bogatą ilościowo informację o przyrodniczych cechach środowiska, o jego walorach i zasobach, o stanie, zakresie i kierunkach jego zmian. Szczególna uwaga zwrócona jest na zagadnienia ochrony przyrody, na zjawiska związane z działalnością człowieka zagrażającą środowisku przyrodniczemu, na waloryzację środowiska w różnych aspektach jego wartości i przydatności. Jest to wszechstronna, przestrzennie ujęta, dokumentacja zawartego w pewnym przedziale czasowym stanu tych zjawisk i procesów, które składają się na wartości polskiego środowiska przyrodniczego i tworzą jego krajobrazową urodę.
Koncepcja Atlasu jest oryginalna, gdyż nie ma analogicznych wydawnictw w innych krajach.
Atlas powstał w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk w Warszawie pod kierunkiem prof. dr Stanisława Leszczyckiego, ale jego Zespół Autorski, liczący 132 osób - to pracownicy naukowi i specjaliści z różnych ośrodków naukowych i instytucji. Reprezentują oni: 9 instytutów Polskiej Akademii Nauk (Białowieża, Dziekanów Leśny, Kórnik, Kraków, Sopot, Warszawa, Wrocław), 55 instytutów branżowych (Gdynia, Milanówek, Puławy, Poznań, Skierniewice, Sopot, Toruń, Warszawa, Wrocław) oraz 13 instytucji centralnych i regionalnych (Częstochowa, Gdynia, Kraków, Warszawa).
Atlas zawiera 97 wielobarwnych tablic z 444 mapami, wykresami i diagramami. Mapy zaprezentowane są w 3 podstawowych skalach: 1:2.000.000, 1:4.000.000 oraz 1:6.000.000. Jedynie w niektórych działach - z uwagi na ich specyfikę tematyczną - występują także mapy w innych skalach, a to: 1:200.000 i 1:400.000 (dział X) oraz 1:750.000, 1:1.150.000 i 1:2.500.000 (dział XI). Liczne wykresy, diagramy i małe mapki (w sumie 80) uzupełniają legendy tablic. Tylko nieliczne z nich znajdują się w obrębie map. Spełniają one zadania merytorycznych uzupełnień treści tablic, szczególnie dla przedstawienia w czasie dynamiki prezentowanych zjawisk.
Mapy dotyczą terytorium całej Polski (działy I-X) wraz z polską strefą Bałtyku (dział XI). Tablice zgrupowane są w następujących 11 działach tematycznych, z których każdy posiada opiekuna merytorycznego:
I Konsekwencje położenia geograficznego (Tab.1) - St. Leszczycki;
II Zjawiska klimatyczne (Tab. 2-13) - J. Paszyński;
III Zasoby wodne (Tab. 13-23) - A.S. Kleczkowski;
IV Zasoby surowców mineralnych (Tab. 24-29) - S. Kozłowski;
V Krajobrazy i ich zmiany (Tab. 30-35) - J. Kondracki;
VI Bonitacja i zagospodarowanie gleb (Tab. 36-43) - R. Szczęsny;
VII Świat roślinny (Tab. 44-53) - J. Gerszta;
VIII Świat zwierzęcy (Tab. 54-61) - Z. Głowaciński;
IX Wypoczynkowe i turystyczne zagospodarowanie środowiska geograficznego (Tab. 62-66) - St. Wawrzyniak;
X Wartości przyrodnicze i kulturowe środowiska gegoraficzne-go (Tab. 67-86) - M. Drzał;
XI Bałtyk - strefa polska (Tab. 87-97) - L. Żmudziński.
Prace nad Atlasem trwały kilkanaście lat, co najlepiej ilustruje skalę tego zamierzenia, jak i niezliczone trudności organizacyjne, jakie należało pokonać. Konsekwentna i uparta praca zastępcy redaktora naczelnego - Marii Drzał i sekretarza redakcji - Zdzisława Jankowskiego, doprowadziła do zrealizowania tego unikalnego zamierzenia.
Ostateczne wydanie Atlasu stało się możliwe dzięki dotacji Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Opracowanie kartograficzne Atlasu wykonane zostało przez Wielkopolskie Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne "Geomat" w Poznaniu.
Stronę edytorską Atlas zawdzięcza Agencji Reklamowo-Wydawniczej A. Grzegorczyka (Warszawa, Bitwy Warszawskiej 1920r. 3), która podjęła się tego trudu po wycofaniu się szeregu wielkich oficyn wydawniczych.
Ta sama Agencja A. Grzegorczyka wydała w 1993 ważną i pięknie ilustrowaną książkę M. Nowickiego "Strategia ekorozwoju Polski".
Dziś otrzymujemy ważny dokument, mówiący o zasobach środowiska przyrodniczego Polski, ich walorach i zagrożeniach, wywołanych przez procesy industrializacji, urbanizacji i użytkowania ziemi.
Oba te wydawnictwa stwarzają mocną podstawę dla realizacji polityki ekologicznej państwa, przyjętej przez Sejm w roku 1991.
Konieczność realizacji proekologicznej polityki gospodarczej i społecznej staje się coraz to bardziej oczywista i konieczna. Omawiany Atlas przedstawia całe bogactwo i zróżnicowanie środowiska geograficznego, w którym żyjemy i które coraz to bardziej decyduje o jakości naszego życia. Można mieć nadzieję, że Atlas stanie się ważnym narzędziem dla zrozumienia roli i znaczenia środowiska przyrodniczego przy formułowaniu planów społeczno-gospodarczego rozwoju kraju.
Atlas winien być obowiązkową pomocą naukową w procesie edukacji na większości wyższych uczelni, jak również i w szkole średniej. Bez wiedzy zawartej w Atlasie trudno sobie wyobrazić możliwość prawidłowego zrozumienia i zarządzania otaczającego nas środowiska.Przewodniczący Komitetu Redakcyjnego
prof. dr Stefan Kozłowski

TRZY SKŁADNIKI DOBROBYTU

Poczucie zaspokojenia czy frustracji zależy od 3 elementów: poziomu życia, warunków życia, otoczenia życia. Ich odpowiednie połączenie oznacza dobrobyt. Wzrost lub spadek dobrobytu mierzony będzie sumą zmian jego składników. Niszczenie otoczenia życia może unicestwić wzrost poziomu życia, doprowadzić do obniżenia globalnej wielkości dobrobytu.
Ilościowe ujęcie dóbr niematerialnych jest niesłychanie trudnym przedsięwzięciem. Trzeba by ujawnić wszelkie pragnienia współczesnych ludzi, dotyczące środowiska.
Trzy naczelne troski charakteryzują stosunki człowieka z jego społecznym środowiskiem, a więc z warunkami życia: troska o zdrowie, o bezpieczeństwo i o możliwość awansu.
Najistotniejszym elementem obszaru świata dóbr niematerialnych jest otoczenie życia, gdyż od jego stanu zależy nie tylko szczęście, lecz również przetrwanie ludzkości.
W skład fizycznego środowiska ludzkiej egzystencji wchodzą: woda, powietrze i ziemia. Dostarczają one 3 rodzajów dóbr niematerialnych:
zaspokojeń biologicznych - korzyści dla zdrowia wynikających z ciszy, czystego powietrza, odprężenia;
zaspokojeń estetycznych - radości, jakich doznajemy w zetknięciu z pięknym krajobrazem;
zaspokojeń poznawczych - korzyści dla badań naukowych.
Dla mieszkańców miast przestrzeń naturalna nie stanowi jednak otoczenia życia. Ziemia ustępuje tu miejsca szachownicy betonu i terenów zielonych, woda zatruta jest przemysłowymi i miejskim odpadkami, powietrze przepełnione hałasem i zanieczyszczeniami. W miastach, szczególnie tych największych, dobra niematerialne, jakie ludzie otrzymać mogą od natury, są w porównaniu z obszarami wiejskimi katastrofalnie ograniczone.
Wioletta z Lubina
(na podst. książki Philippa Saint Marca pt. "Przyroda dla człowieka")

W ŚWIECIE AROMATÓW*

Niewielka książeczka autorstwa znanej publicystki ekologicznej i popularyzatorki medycyny naturalnej przybliża w zajmujący sposób tak istotne zjawisko naszej percepcji środowiska, jak zapachy (wonie, aromaty), ukazując jego wielofunkcyjność i wieloaspektowość. Niezwykle starannie wydany tomik, na dobrym papierze i w estetycznej okładce (projekt: Eta Zaręba), składa się z 2 części: 12 miniesejów (obj. od 2 do 5 stron) poświęconych różnym sprawom i problemom związanym z zapachami (wprowadzeniu w zagadnienie z maleńką dawką historii, nieco o psychofizjologii zapachów oraz o ich roli w medycynie i przyrodzie przy uwzględnieniu humanistycznych aspektów tych spraw, o substancjach zapachowych i olejkach eterycznych oraz o stosowaniu pachnideł) oraz monografii roślin aromatycznych (w liczbie 20). Poszczególnym pozycjom w każdej z części towarzyszą estetyczne i pomysłowo wykonane rysunki (Joanny Maciantowicz). W części pierwszej pełnią one głównie funkcje ozdobne (z wyjątkiem 3 objaśniających strukturę i sposób funkcjonowania receptorów węchowych człowieka), a w części drugiej stanowią ilustrację do tekstów opisujących poszczególne rośliny aromatyczne. Przyjemna i pouczająca lektura dla zainteresowanych środowiskiem życia ludzi, a z uwagi na atrakcyjność szaty edytorskiej tomik świetnie nadaje się na mały, okolicznościowy upominek. Jest do nabycia m.in. w Krakowskiej Księgarni ELEFANT przy ul. Podwale.
Andrzej Delorme
*) Krystyna Bonenberg, Aromaty, CEEW, Krosno.

GREEN BRIGADES nr 12 (zima 1994)

Ukazał się kolejny numer "GREEN BRIGADES" (56 s. A5 na papierze ekologicznym). Jest dość mocno spóźniony, ale kolejne 3 powinny ukazać się już w regularnych kwartalnych odstępach, gdyż mamy na nie zarezerwowane środki. "Green Brigades" można zamawiać w podobny sposób, jak ZB - roczna prenumerata krajowa kosztuje 80 tys. zł dla osób indywidualnych i 160 tys. zł dla instytucji. Prenumerata z wysyłką za granicę jest dwukrotnie droższa.
W numerze wiele ciekawych artykułów, m.in.:
Sytuacja w Polskim leśnictwie,
Park Narodowy w Arłamowie?,
Fundacja "Progress and Business" i jej program badania dziedzictwa,
Lista dyskusyjna Zielonych w Internecie,
Anglojęzyczne pisma ekologiczne i edukacyjne w Polsce,
Huta "Bobrek": emisja zerowa,
Trzymając uran w ręku,
Ekologia w polskich wyborach,
Święte decybele,
Wiwisekcja w Krakowie,
Piramida zwierząt.
Wszystkie ruchy i organizacje prosimy o przysyłanie informacji (np. o sobie) do kolejnych numerów Green Brigades. Będziemy szczególnie wdzięczni za teksty anglojęzyczne. Wydanie wiosennego numeru GB planujemy na maj.


Wydawnictwo AKAPIT PRESS Tymienieckiego 5, 90-365 Łódź 36-75-90 w. 35, 81-12-67 w. 35, fax 36-99-51, konto: PBG SA VI O/Łódź 344625- 17457-136 poleca książki z serii Biblioteka Ery Ekologicznej, przydatne w edukacji ekologicznej zarówno dorosłych, jak i młodzieży:
1."Nadzieja matką mądrych" Henryka Skolimowskiego, 20 tys. zł;
2."Rio - początek ery ekologicznej" Stefana Kozłowskiego, 30 tys. zł.
"Zielone Brygady. Pismo Ekologów" nr 5 (59), Maj '94