HISTORIA LETS

Tradycyjne pieniądze są dobrem rzadkim i system na nich oparty ma poważne ograniczenia i bywa dysfunkcjonalny. Michael Wade Linton projektując LETS postanowił ominąć niedogodności zwykłego systemu walutowego konstruując system, w którym pieniądz jest jedynie informacją, czyli w sensie fizycznym nie istnieje - informacja zaś nie jest dobrem rzadkim, można ją powielać w nieskończoność. Michael Linton zaprojektował system, który jest ze swojej natury lokalny i przez społeczność lokalną kontrolowany. Nie jest odpersonalizowaną machiną jak współczesny system finansowy. Członkowie społeczności lokalnej sami emitują swój własny pieniądz. "Nie nastawione na zysk stowarzyszenie prowadzone przez i dla swych członków"1) nie miało jednak nigdy w zamierzeniu zastąpić obecnego systemu walutowego, lecz uzupełniać go. Wspomniane wyżej cechy przyczyniły się do szybkiego sukcesu LETS.

Skrótu LETS używa się oryginalnie na oznaczenie Local Exchange Trading System - Lokalnego Systemu Wymiany Handlowej. Bywa jednak używany w innych znaczeniach np.: Local Employment and Trading System - Lokalny System Zatrudnienia i Handlu.2) Początki LETS sięgają wczesnych lat 80-tych, kiedy to w 1983 roku zaczął działać pierwszy LETSystem, zainicjowany przez Michaela Lintona, w Courtenay (British Columbia, Canada). Po dwóch latach działania system w Courtenay miał już 500 członków i na koncie wymianę dóbr i usług na łączną kwotę ponad 300 000 dolarów, która zasiliła będącą w depresji lokalną ekonomię.3) W tym czasie Michael oprócz rozwinięcia teorii systemu opracował także program komputerowy oparty na DBaseII, który ułatwiał rachunkowość systemu. Obecnie istnieje wiele różnych programów komputerowych opracowanych specjalnie na potrzeby LETS. Poprzez swoją kompanię Landsman Community Services Ltd. (zarejestrowaną w 1984 roku) twórcy LETS udało się rozprzestrzenić informacje na temat systemu i w ten sposób "zarazić" ideą LETS innych . Od samego początku Michael Linton czynnie pomaga wszystkim, którzy zainteresowani są LETS.

Po początkowych trudnościach LETS zaczęło przyjmować się na Zachodnim Wybrzeżu Kanady na obszarach o dużej ilości bezrobotnych i z lokalną gospodarką znajdującą się w depresji. Dzięki Hazel Henderson (czołowa amerykańska "zielona" ekonomistka) LETS wprowadzono również w Missouri i na Florydzie. Do 1987 roku w Kanadzie funkcjonowało już tuzin systemów oraz kolejnych 10 w innych częściach świata. Przez następne lata następuje dynamiczny rozwój LETS. Jak grzyby po deszczu powstają nowe systemy, zwłaszcza w anglojęzycznych krajach. Pod koniec 1993 roku w Kanadzie funkcjonowało 20 systemów, w Stanach Zjednoczonych - 10, w Irlandii - podobnie jak w Kanadzie - 20, w Wielkiej Brytanii 120, w Nowej Zelandii 60 i w Australii 160 systemów.4) Obecnie wymienia się około 70 systemów w Nowej Zelandii i po 200 w Wielkiej Brytanii i Australii, czyli łącznie przynajmniej 500 na całym świecie.

Jak widać w samej Kanadzie i Stanach Zjednoczonych, czyli tam gdzie LETS pojawił się najpierw, rozwój był raczej skromny. Natomiast ilość działających systemów w Nowej Zelandii, Australii i Wielkiej Brytanii wzrastała w zawrotnym tempie.

LETS w Nowej Zelandii

LETS znany jest w Nowej Zelandii bardziej pod nazwą Green Dollars Exchange lub Exchange and Barter Systems. Pierwszy system powstał am w 1986 roku.5) Dwa lata wcześniej David James z Whangarei i Vivian Hutchinson z New Plymouth wzięli udział w warsztacie na temat LETS podczas konferencji poświęconej ekonomii alternatywnej w Londynie. Dla Nowej Zelandii był to czas gwałtownych zmian w gospodarce spowodowany polityką wybranego właśnie w 1984 roku rządu Lange-Douglas. Polityka ta wraz z globalną recesją doprowadziły w 1987 roku do krachu na giełdzie i wysokiego bezrobocia, szczególnie w rejonach wiejsko-leśnych. David i Vivian przywieźli do Nowej Zelandii ideę lokalnej gospodarki wtedy kiedy była ona najbardziej potrzebna.

David zainicjował pierwszy system w Whangarei (WEBS - Whangarei Exchange and Barter System) oraz przyczynił się do rozpropagowania idei, prowadząc m.in. warsztaty na konferencji w Taupo w 1985-86 roku oraz szereg innych spotkań (w Otago i Shouthland w 1988 roku). Pierwszy większy program w nowozelandzkiej telewizji poświęcony systemowi lokalnej wymiany opowiadał właśnie o sukcesie WEBS. Około 1/4 systemów przyznaje się, że bezpośrednim bodźcem były dla nich wystąpienia Davida Jamesa lub program w TVNZ. Większość pozostałych przejęła ideę od już funkcjonujących systemów. Wiosenny numer New Zealand Green Dollar Quarterly z 1993 roku wymienia 61 systemów.

LETS w Australii

Pierwszy LETSystem w Australii został założony w październiku 1987 roku6). Przyczyniła się do tego Jill Jordan. Jill usłyszała o LETS podczas konferencji zorganizawanej przez Billa Mollisona ("ojciec" Permakultury). Wcześniej zaangażowana była w działalność Maple Street Cooperative i była współzałożycielką Maleny Credit Society, które było dużym sukcesem - jednak Jill dręczyła świadomość, że nawet w wypadku gdy społeczność lokalna posiada swoje własne instytucje kredytowe, spłata odsetek za pożyczki nadal wzbogaca tych, którym się powodzi a zubaża tych, którzy już są biedni.7) LETS okazało się objawieniem. Jill postanowiła wyruszyć do Kanady, żeby zapoznać się z ideą i praktyką LETS "u źródeł". Odwiedziła Michaela Lintona w Vancouver a potem LETSystem w Calgary. Po powrocie do Australii zorganizowała spotkanie i pierwszy LETSystem w Australii rozpoczął funkcjonowanie. Zaczęło się od ponad 85 członków. W ciągu pierwszego roku ich ilość wzrosła do 100, a wartość transakcji wyniosła 28 000 dolarów. W pierwszych sześciu miesiącach 1989 roku ilość uczestników wzrosła do ponad 220, a wartość transakcji do 64 000 bunya nuts (nazwa jednostki waluty w Maleny). Równolegle z założeniem systemu Jill rozpoczęła akcję propagującą LETS. Wkrótce zaczęły powstawać kolejne systemy - w ciągu roku od powstania LETS w Maleny powstało przynajmniej 9 nowych grup, m.in. w Sydney, Brisbane, Ballarat i Wollongong. W 1989 roku zarejestrowano już 25 systemów.

Datowany na 4 czerwca 1993 roku LETSYSTEM TRAINING PACK wymienia 20 systemów działających w Western Australia.8) LETS rozwinął się tam po tym jak w lutym 1989 roku Jill Jordan została zaproszona przez Western Australian Department of Employment and Training. Po prowadzonych przez nią warsztatach LETS zaczął rozprzestrzeniać się w Zachodniej Australii. W każdym przypadku powstanie systemu było spontaniczną inicjatywą społeczności lokalnej - wspominam o tym w kontekscie zaangażowania rządu prowincji w rozprzestrzenianie się idei LETS. Pierwszy system rozpoczął tu funkcjonowanie już w lutym 1989 roku w Fermantle z inicjatywy tamtejszego Environmental Centre i jego koordynatora Beth Perrin. Ilość członków systemu ustabilizowała się przy około 60 osobach z czego 1/3 to jego aktywni uczestnicy. Lynne Tinley, Shelley Cullen i Sally Minett założyli w maju tego samego roku na bazie 30 osób Margaret River LETSystem. Do stycznia 1992 roku ilość członków wzrosła do 170 zaś roczny obrót szacuje się na 100 000 shares (nazwa jednostki waluty w Margaret River LETSystem). W lipcu 1989 roku Jill po raz drugi prowadziła swój warsztat w Perth, po którym "bezpośrednio" powstały 4 kolejne systemy (Northern Suburbs, South East Metro, Bunbury i Albany). W styczniu 1992 roku w prowincji Western Australia było już 16 systemów.

Idea LETS rozprzestrzeniała się bardzo szybko m.in. dzięki dużej akcji propagującej zalety LETS, którą to akcję prowadzili członkowie funkcjonujących już systemów organizując spotkania i prezentacje na temat LETS. Zaczął ukazywać się, choć nieregularnie, W.A.LETS Newsletter tworzony przez Warwicka Rowella z Western Australian Permaculture Institute. Wykorzystano także sieć komputerową do rozpowszechniania LETS i do komunikacji pomiędzy działającymi systemami w całej Australii - posłużyła temu konferencja "oz.lets" będąca częścią EarthNet (Pegasus Communications Inc., of Byron Bay, New South Wales). W 1990 roku stało się jasne, że LETS nie jest jakimś marginalnym zjawiskiem. Wraz z rosnącym zainteresowaniem ze strony społeczności lokalnych rosło zainteresowanie okazywane ze strony rządu - jednak nie zawsze było to zainteresowanie wspierające. Np. w DeLoraine na Tasmanii zażądano od członków LETS deklaracji dotyczących ich zarobków osiąganych w ramach LETS z groźbą, że w przeciwnym wypadku ich zarobki będą odjęte im od emerytury, a w 1991 roku we wrześniu Australijski Urząd Podatkowy (Australian Tax Office) wydał zarządzenie (Draft Tax Ruling), które miało niekorzyste konsekwencje dla systemów LETS. W odpowiedzi członkowie LETS z południowo-zachodniej części Australii zaczęli organizawać regularne spotkania i dzielić się wspólnymi problemami. Odkryli wtedy, że stanowią część rosnącego ruchu społeczności lokalnych, w ramach którego, tak jednostki jak i całe społeczności, próbują zaspokajać swoje potrzeby w oparciu o swoje własne możliwości.9)

W wydawanym w Victorii magazynie The Community Quarterly w lipcowym numerze z 1992 roku artykuł o LETS w Australii wymieniał 118 systemów:10)

New South Wales - 19

Queensland - 16

Tasmania - 7

South Australia - 7

Western Australia - 16

Victoria - 43.

Prawdopodobnie jednak dane z innych regionów niż Victoria są zaniżone. Ponadto artykuł nie wymienia grup z Canberry, Darwin i Alice Springs. Trudności z liczeniem powoduje także fakt, że tempo powstawania nowych systemów osiągnęło jeden system tygodniowo. W 1992 roku odbyła się w Australii w miejscowości Yarrahapinni ogólnokrajowa konferencja dotycząca rozwoju LETS, podczas której obecnych było 70 reprezentantów z 40 różnych systemów.11) Podczas konferencji obecny był także Michael Linton.

LETS w Wielkiej Brytanii

Pierwszy LETSystem w Wielkiej Brytanii powstał w 1986 roku w Totnes, Devon.12) Po nim powstały następne, jednak transakcji dokonywano sporadycznie i wkrótce część z nich, w tym system w Totnes, przestała działać. Dopiero w 1991 roku sytuacja się ożywiła. W kwietniu tego roku podczas spotkania w Stroud w Gloucestershire utworzono LETSLINK UK - ogólnonarodowe ciało koordynujące i wspierające zakładanie nowych systemów. Podczas spotkania reprezentowanych było około 10 różnych grup. We wrześniu tego roku przeżywa swoje powtórne narodziny Totnes LETSystem.13) Na początku ma około 50 uczestników. W ciągu 3 kolejnych miesięcy ich liczba dochodzi do 70, lecz system nie wydaje się funkcjonować należycie. Okazało się, że ludzie obawiali się spowodować minus na swoim koncie czyli zaciągnąć kredyt. Gdy grupa założycielska pierwsza dokonała zakupów handel ruszył i po początku roku 1992 zaczął się rozszerzać. Jeszcze przedtem w październiku 1991 roku zorganizowano drugie forum LETSLINK UK w Oxfordzie. Wzięła w nim udział m.in. aktywistka LETS z Australii Jill Jordan. Głównym celem spotkania były kwestie podatkowe i inne praktyczne problemy funkcjonowania systemów.

Poważna dyskusja w mediach na temat LETS rozpoczęła się dopiero pod koniec 1992 roku - gdy światowa sytuacja ekonomiczna zaczęła się pogarszać. Wcześniej często postrzegano LETS jako coś co nie potrwa długo, a uwagę mediów przykuwały raczej niecodzienne szczegóły. Problemy gospodarcze spowodowały, że dostrzeżono to co LETS ma do zaoferowania społecznościom lokalnym i zaczęto traktować LETS serio. Działało wtedy około 30 systemów. System Stroud np. miał ponad 200 członków i funkcjonował znakomicie. Rok działania LETSLINK UK wyszedł LETS na dobre. Opracowano techniki pomocne w zakładaniu systemu LETS. Powstały programy komputerowe do jego bieżącej obsługi.

Ilościowy rozwój LETS wyglądał w Wielkiej Brytanii następująco: 7 systemów w 1991 roku, 20 w lutym 1992 roku i 200 w lutym 1994 roku. Przewiduje się, że w wyniku rozwoju lokalnej ekonomii LETS może objąć pod koniec lat 90-tych 30-40% gospodarki Zjednoczonego Królestwa, stąd duże zainteresowanie LETS okazywane przez władze lokalne, partie polityczne i inne organizacje społeczności lokalnych.14)

- - - - -

Thomas H. Greco twierdzi, że tak nieznaczny rozwój LETS w Północnej Ameryce a wprost niezwykły w innych częściach świata, mogą wynikać z faktu, iż w krajach gdzie LETS dynamicznie się rozwija istnieje większe zapotrzebowanie i bardziej sprzyjający klimat oraz być może także w tych rejonach świata różni się podejście instytucji podatkowych do LETS.15)

Janusz Reichel

Przypisy:

1) "...a not-for-profit association run by and for its memebers" - T.H.Greco - New Money for Healthy Communities. T.H.Greco, Jr. Publisher 1994 USA, s.89.

2) T.H.Greco - New Money for Healthy Communities. T.H.Greco, Jr. Publisher 1994 USA, s.88. LETSYSTEM TRAINING PACK wymienia jeszcze 5 innych odpowiedników skrótu LETS (LETSYSTEM TRAINING PACK. Ed.J.Croft, Dept of Commerce & Trade, Western Australia 1993, s.2.)

3) LETSYSTEM TRAINING PACK - dz.cyt., s.12-13.

4) T.H.Greco - New Money for Healthy Communities. T.H.Greco, Jr. Publisher 1994 USA, s.88.

5) Na podstawie M.Jackson - Helping Ourselves: New Zealand's Green Dollar Exchanges. An ANZAC Fellowship Report, 1993.

6) LETSYSTEM TRAINING PACK - dz.cyt., s.4-5.

7) LETSYSTEM TRAINING PACK - dz.cyt., s.15.

8) j.w. (Jednak lista działających systemów w Western Australia jest datowana tam na 28 października 1992 roku).

9) LETSYSTEM TRAINING PACK - dz.cyt., s.5.

10)LETSYSTEM TRAINING PACK - dz.cyt., s.15-16.

11)T.H.Greco - New Money for Healthy Communities. T.H.Greco, Jr. Publisher 1994 USA, s.94. oraz P.Bevington - "LETS'92 - It happened at Yarrahapinni!" w : OZLETS, Summer 1992 Australia,s.3.

12)Na podstawie R.Knights - LETS in the UK. 4.2.93 tekst pochodzi z gn:lets.uk.

13)R.Knights w liście do autora podaje jako datę ponownych narodzin Totnes LETSystem październik 1991 roku (list od R.Knights'a z 17.7.1994 r.).

14)A.Blunt - The Future of LETSystems" w: LETSystems - a guide. WWW (05.01.95 - data uaktualnienia).

15)T.H.Greco - New Money for Healthy Communities. T.H.Greco, Jr. Publisher 1994 USA, s.95.