BUDOWNICTWO I EKOLOGIA

Kto był w Szczawnicy, Krościenku, Krynicy - pamięta piękne, drewniane pensjonaty, budowane jeszcze przed wojną. Kto był niedawno w Zakopanem, nad morzem - widział wielkie, psujące pejzaż domy wczasowe z epoki Gierka.

Bywalcy schronisk górskich wiedzą o ich kłopotach - większość schronisk tatrzańskich nie ma własnych oczyszczalni ścieków, elektrowni wiatrowych, słonecznych baterii do ogrzewania wody - a mogłyby je mieć. Wyjazd na Mazury dostarcza ciekawych wrażeń - oto człek natyka się na luksusowe hotele, obliczone na bogatego cudzoziemca, zarządzane przez ludzi przekonanych, iż pieniądz jest wszystkim - a przyroda i krajobraz są tylko darmową dekoracją dla odpoczywających bogaczy.

Można też się natknąć na całe osiedla bud z tektury, dykty, betonu - owe słynne "domki kampingowe" dla biedaków, szpecące krajobraz, zanieczyszczające środowisko; świadectwo braku kultury wczasowania.

Szlaki tatrzańskie, na których panuje tłok jak na Marszałkowskiej - są zaprzeczeniem idei wypoczynku. Nie jest to tylko nasz problem - wiele z miejscowości alpejskich jest świadectwem dewastacji przyrody, spowodowanej nadmiarem turystów. Wierzchołek Kasprowego Wierchu od roku 1945 do 1960 obniżył się o 4 metry - został po prostu rozdeptany!!!
Próżno by szukać w Polsce architektury takiej, jak skandynawska - doskonale wkomponowanej w krajobraz, przyjaznej środowisku, przyrodzie.

A przecież człowiek na wczasach spotyka się z przyrodą i jest to idealna okazja do edukacji ekologicznej - poprzez architekturę, rozwiązania przestrzenne, odrobinę pomyślunku.

Schroniska górskie, pensjonaty wczasowe - są idealnymi budynkami do rozwiązań proekologicznych. Elektrownie wiatrowe, bateria słoneczne do ogrzewania wody, oczyszczalnie ścieków (trzcinowe choćby) - obniżyłyby koszty eksploatacji, czyniąc wczasy tańszymi i ucząc zarazem szacunku dla Natury. Wśród Czytelników ZB na pewno są osoby, które mieszkają na wsi, z dala od zgiełku cywilizowanych ludzi. I w swoich domach wymyślili i zastosowali ciekawe rozwiązania, przyjazne środowisku.

Wszystkich Czytelników ZB redakcja ARCHE prosi o nadsyłanie wypowiedzi - czego ekolodzy oczekują od architektów? Jakie problemy uważają za istotne? Jakie proponują rozwiązania?
Autorzy opublikowanych tekstów otrzymają honoraria; teksty nie powinny przekraczać 6 stron maszynopisu. Mile widziane rysunki i fotografie, uzupełniające tekst.

Adres redakcji
ARCHE
Spokojna 5,
Warszawa
- z dopiskiem
"ekologia i architektura"

Paweł Zawadzki

Publikacje te - jak mnie zapewniano - przekazane zostały wymienionym w nich osobom i instytucjom, zobowiązanym do ochrony wymienionego zabytku z tytułu prawa posiadania (zespół parkowo-pałacowy w Rusinowie jest własnością prywatną) i z tytułu pełnionych funkcji urzędowych, to jest:

• aktualnemu właścicielowi obiektu, Edwardowi Furbie, zamieszkałemu w Złotokłosie k.Warszawy, ul. Szkolna 16;
• wójtowi gminy Rusinów;
• wojewodzie radomskiemu;
• szefowi O/W Służby Ochrony Zabytków w Radomiu;
• Wojewódzkiemu Konserwatorowi Przyrody w Radomiu;
• Generalnemu Konserwatorowi Zabytków w Warszawie...

• Kto i dlaczego dopuścił do tak ewidentnej dewastacji cennego zabytku?
• Kto i jakim prawem zakwalifikował zabytkowy park jako "las" i dlaczego dotychczas nie skorygowano tego "błędu"?
• Jakie konsekwencje zamierza się wyciągnąć w stosunku do ludzi odpowiedzialnych za takie manipulowanie cennym zabytkiem?
• Jaka była przyczyna pożaru pałacu i czy był on należycie zabezpieczony przed takim rodzajem zniszczenia?
• Czy, gdzie i na jakie sumy pałac był ubezpieczony, a jeżeli tak, to czy odszkodowanie za pożar posłuży do jego rekonstrukcji?
• Czy wreszcie znajdą się siły zdolne do skutecznej odbudowy, ochrony i stosownego zagospodarowania pałacu i jeszcze nie zniszczonej części parku?

Natomiast dewastacja zespołu parkowo-pałacowego w Rusinowie trwa również po pożarze pałacu, mającym miejsce 23.7.95 w nocy. Porozbijano i wywieziono znaczną część ocalałych murów. Zniknęły - będące w dobrej kondycji także po pożarze - piece kaflowe. Cenne freski naścienne w wielkiej sali pałacu uległy nie tylko przyspieszonemu niszczeniu przez czynniki atmosferyczne, lecz również bezmyślnym wybrykom chuligańskim. Wraz z ociepleniem na przedwiośniu, ci ostatni poczęli upamiętniać swoją tu obecność niewybrednymi bazgrołami, zamazując niemal całkowicie owe historyczne freski. Wiatr, chuligani i konserwatorska beztroska czynią więc swoje skutecznie. Hulają po zgliszczach w sposób rozpasany!
Jesienią '95 wiatr powalił jeden z bezimiennych kilkusetletnich dębów w północnej części parku. Jego dorodny bliźniak stoi jeszcze. Na jego omszałych gałęziach dowcipnisie-okrutnicy wieszają psy! Konieczna jest niezwłoczna pomoc temu - chyba aktualnie najstarszemu na terenie województwa radomskiego - pomnikowi przyrody. Ale troski ze strony czynników do tego powołanych nie można dostrzec również wobec pozostałej jeszcze części 200-letniego parku. Nie ma znaków ani zabezpieczeń ochronnych. Drzewa te chroni jeszcze zewnętrznie sypiący się mur, okalający resztówkę od południa.

Obecny właściciel tego zespołu - jak wynika z informacji uzyskanych na miejscu - twierdzi, że nie stać go na odbudowę zabytku. Ale unika odpowiedzi na pytania zasadnicze i ogłasza zamiar jego sprzedaży. Jeden z potencjalnych nabywców - według "Słowa Ludu" (2.1.96) - już ogłosił, że zamierza wyburzyć spalony pałac do szczętu, a na jego miejscu wznieść dom z pustaków, zaś pomnikowe drzewa pokroić na deski.

Czy więc - w państwie prawa - ten cenny zespół przyrodniczo-architektoniczny, o tak dużym znaczeniu historycznym, ma ulec całkowitej zagładzie, a - miast chlubnej tradycji - mają zapanować zamęt, chaos, brak odpowiedzialności i pustacze myślenie?
Wobec dotychczasowego milczenia wymienionych powyżej adresatów, zwracam się do ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa oraz do ministra kultury i sztuki o interwencję na rzecz przestrzegania prawa prasowego oraz prawa o ochronie przyrody i o ochronie zabytków oraz o podjęcie działań, będących wyrazem troski o zespół parkowo-pałacowy w Rusinowie.