Streszczenie

Wprowadzając do tematu referatu podkreślono zmiany w sposobie podejścia do zagadnień ochrony środowiska i gospodarki odpadami jakie zaszyły na przestrzeni ostatnich lat w Polsce, tj. w okresie od 1990 – 2000 r. a więc w czasie bardzo istotnych transformacji polityczno – gospodarczych w Polsce. Na tym tle podano rozwój poglądów i polityki w zakresie realizacji gospodarki odpadami w Krakowie. Spojrzenie w tym okresie na rozwiązanie problemu odpadów w Krakowie ewaluowało od etapu podejmowania prób zawierania spółek typu joint – venture do stworzenia profesjonalnego programu kompleksowej gospodarki odpadami.

W kolejnych rozdziałach referatu scharakteryzowano obecnie wdrażany system kompleksowego zagospodarowania odpadów komunalnych w Krakowie. Następnie podano zamierzenia dotyczące źródeł i sposobów finansowania zaplanowanych w tym systemie inwestycji. Dokonano ponadto analizy wysokości opłat jakie będą musieli ponosić mieszkańcy i inni wytwórcy odpadów gdy system ten będzie zgodnie z założeniami funkcjonować, zapewniając w zakresie ochrony środowiska standardy akceptowane w obrębie państw Unii Europejskiej.

Wprowadzenie W historii gospodarki odpadami komunalnymi w Krakowie można znaleźć odległe tradycje w tej dziedzinie. Pierwszy w Polsce akt prawny dotyczący zachowania czystości w mieście i usuwania odpadów wydano w 1373 r. w Krakowie. Był to tzw. wilkierz, który zobowiązywał właściciela domu do zbierania nieczystości ze swojej posiadłości oraz połowy przyległej ulicy [1]. Tego rodzaju przepis sanitarny wydany w Krakowie był jednym z pierwszych unormowań prawnych w zakresie czystości i porządku w ówczesnej Europie.

Wraz z rozwojem historii Polski w różny sposób przebiegał dalszy rozwój gospodarki odpadami. Analiza współczesnej historii, a szczególnie okresu po II wojnie światowej nie daje powodów do satysfakcji w tym zakresie. Ponad 50 lat zaniedbań gospodarczych krajów Europy Środkowej i Wschodniej spowodowało również brak myślenia na temat racjonalnej gospodarki odpadami. Skutkuje to także brakiem rozwoju technologii przeróbki odpadów w tych krajach.

Zmiany, które rozpoczęły się w Polsce po 1989 roku dają możliwość współpracy międzynarodowej, także w dziedzinie gospodarowania odpadami - otworzyły rynek na najnowsze technologie, projektowane i wykorzystywane na całym świecie. Stało się także jasne, że problemy ochrony środowiska muszą stać się jednymi z najistotniejszych do rozwiązania w krótkim czasie, jeżeli integracja krajów całej Europy ma następować w sposób planowy i niezakłócony.

Narastające w tempie ok. 13 mln ton rocznie ilości odpadów komunalnych w Polsce (dla Krakowa wartość ta wynosi ok. 250 tys. Mg/a) powoduje, że kwestia skutecznego, efektywnego i ekologicznie bezpiecznego systemu zarządzania odpadami komunalnymi urasta do rangi jednego z najważniejszych problemów do rozwiązania w skali kraju [3].

Planując budowę systemu gospodarki odpadami zgodnie z przyjętą strategią - często niezbędne okazuje się uwzględnienie technologii spalania odpadów traktowanej jako jednego z ogniw w systemie kompleksowej gospodarki odpadami [4].

Tak więc wydaje się, iż pierwszym elementem planowej gospodarki odpadami w każdej aglomeracji winien stać się „Program gospodarki odpadami ” zaakceptowany przez władze samorządowe i skierowany przez nie do realizacji przez aparat wykonawczy samorządów.

Realizacja programu gospodarki odpadami komunalnymi w Krakowie

1. Ogólna charakterystyka programu

Miasto Kraków posiada „Programu gospodarki odpadami komunalnymi w Gminie Kraków” [5], który został przyjęty przez Radę Miasta Krakowa w roku 1998 do realizacji.

Aktualnie przebiegająca realizacja „Programu” zmierza do wdrożenia w Krakowie nowoczesnego opartego na standardach europejskich systemu gospodarowania odpadami komunalnymi.

Założenia strategiczne „Programu” oparte są na:

• ograniczeniu ilości odpadów,
• odzysku surowców możliwych do przetworzenia,
• biologicznym i termicznym przerobie odpadów.

Przyjęto też zasadę, że realizacja „Programu” będzie przedsięwzięciem samofinansującym się w tym sensie, że z opłat pokrywane będą wydatki bieżące i inwestycyjne zaprojektowanego systemu, w tym ewentualne udziały finansowe Gminy w wybranych przedsięwzięciach, natomiast wsparcie budżetu Gminy dotyczyć będzie infrastruktury otoczenia (drogi dojazdowe, kanalizacja, wodociągi). W przypadku tworzenia zakładów przeróbczych z udziałem Gminy budżet ponosiłby wydatki związane z jej udziałem kapitałowym.

„Program” oparto na wynikach prac studialnych, jakie Gmina podjęła w latach 1993-97, a także na doświadczeniach wdrażania wcześniejszych decyzji w zakresie unowocześnienia składowiska odpadów Barycz i wprowadzenia pilotowych programów edukacji ekologicznej oraz segregacji i odzysku odpadów użytkowych.

„Program” zaproponował następujące działania w aspekcie jego wdrożenia:

• selektywną zbiórkę odpadów,
• rozbudowę składowiska Barycz,
• kompostowanie odpadów organicznych,
• sortowanie surowców wtórnych, które wyselekcjonowane zostały z odpadów komunalnych,
• termiczną utylizację odpadów.
• Przyjęcie określonej w „Programie” strategii wymuszone zostało:
• przez fakt, że w niedalekiej przyszłości polskie prawo, w tym „ekologiczne” będzie musiało być dostosowane do obowiązujących przepisów w Unii Europejskiej,
• już istniejącą sytuacją w gospodarce odpadami komunalnymi w mieście, która wyraża się koniecznością maksymalnego ograniczenia ilości składowanych odpadów na składowisku Barycz i tym samym maksymalnego wydłużenia czasokresu jego eksploatacji.

Przyjęto jako punkt wyjścia mieszaną strukturę systemu gospodarowania odpadami; prywatno - publiczną, a w szczególności:

1. Składowisko komunalne stanowiące własność Gminy pozostanie pod ścisłą kontrolą Gminy, natomiast administrowanie będzie powierzone w drodze kontraktu (wariant: administrowanie przez zakład gminny), przy czym zarządzanie składowiskiem odpadów komunalnych powinno odpowiadać następującym założeniom:
   - polityka taryf ma być dostosowana do zasady samofinansowania się,
   - zakres inwestycji na składowisku i w jego rejonie oraz źródła finansowania winny doprowadzić do pełnej zgodności działalności składowiska z obowiązującymi standardami ochrony otoczenia.
2. Odbiór odpadów z nieruchomości prowadzony będzie jako działalność rynkowa przez wyspecjalizowanie jednostki wywozowe posiadające stosowne zezwolenia wydane przez Gminę.
3. Zakłady przeróbcze odpadów komunalnych powstawać będą jako samodzielne przedsięwzięcia gospodarcze. Ze swej strony Miasto wspierać będzie działania w kierunku tworzenia tych zakładów między innymi poprzez udostępnianie gruntów, koordynacje i rozpowszechnianie wyników własnych studiów i prognoz. Tworzone zakłady powinny być jednostkami gminnymi lub spółkami ze znaczącym udziałem Gminy (co najmniej 26% wydatków ze środków własnych).

Nadzór Gminy nad działalnością powstających w ramach „Programu” zakładów przeróbki odpadów komunalnych, realizowany będzie w oparciu o ustawę z dnia 13 września 1996 r. „O utrzymaniu czystości i porządku w gminach „ (Dz.U.Nr 132 poz.622 z późn. zm.).

2. Implementacja „Programu”.

Rozwiązania w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, które są wdrażane w mieście Krakowie, muszą przede wszystkim zaspakajać potrzeby mieszkańców, nie powodować kolizji z wymogami ochrony środowiska oraz być zgodne z aktualnym poziomem techniki i technologii stosowanymi w krajach Unii Europejskiej [3].

Przebiegająca aktualnie implementacja „Programu” prowadzona jest w oparciu o szczegółowy harmonogram.

Harmonogram ten przewiduje:

1. Kontynuację i rozszerzenie selektywnej zbiórki surowców wtórnych zawartych w odpadach komunalnych.

Selektywną zbiórkę odpadów (papier, szkło, metal) wprowadzono w grudniu 1994r. Akcją objęto około 125 tys. mieszkańców i miała ona charakter pilotowy . Odpady w ramach tego systemu gromadzone w 86 kompletach pojemników zlokalizowanych w różnych punktach miasta. Eksploatacja systemu prowadzona jest przez autora pilotażowego programu w zakresie selektywnej zbiórki odpadów Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania Sp. z o.o. na podstawie zawartej z Miastem umowy cywilno-prawnej, a jej koszty pokrywane są z Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

W II kwartale 2000 r. zakupiono kolejne 64 komplety pojemników na: makulaturę , szkło, metal, a także 150 szt. pojemników na butelki z tworzyw PET po napojach. W chwili obecnej eksploatowanych jest na terenie miasta Krakowa 150 kompletów pojemników.

Uzyskiwane efekty selektywnej zbiórki nie są zbyt optymistyczne. Przeciętnie w latach 1995-2000 udało się pozyskać następujące ilości występujących w odpadach frakcji [6]:

- papieru 1,5 - 1,6%,
- szkła 5,5 - 6,8%,
- opakowań metalowych 1,2 - 2,5%.
Wyniki te nie zniechęcają. Selektywna zbiórka będzie nadal prowadzona i rozszerzana w ramach obecnie wdrażanego systemu gospodarki odpadami.

Rozpoczęto także od 2000 r. realizację pilotażowej zbiórki odpadów niebezpiecznych -przeterminowanych leków z zamiarem jej poszerzenie w latach kolejnych.Zbiórkę tego rodzaju odpadów pochodzących z gospodarstw domowych prowadzono przez okres 1,5 miesiąca w wytypowanych 17 – tu aptekach na terenie Miasta. Łącznie zebrano 740 kg odpadów które mogły zostać unieszkodliwione w sposób bezpieczny dla środowiska. Przeprowadzona pilotażowa akcja spotkała się z dużym zainteresowaniem ze strony mieszkańców Krakowa oraz z przyjaznymi relacjami środków masowego przekazu.

2. Budowę sortowni odpadów komunalnych.

Harmonogram przewiduje budowę 2 sortowni (przy składowisku komunalnym i na terenie Huty im. T. Sendzimira). Pełną dokumentację projektową i wykonawczą dla sortowni przy składowisku przygotowuje MPO. Realizacja prac monitoringowych nastąpi w latach 2002-2003. Termin realizacji budowy sortowni dostosowane zostały do przedakcesyjnych harmonogramów zawartych w złożonym wniosku do funduszu ISPA.

3. Budowę kompostowni odpadów organicznych.

Zrealizowano I etap budowy kompostowni na terenie miasta Krakowa przez firmę komercyjną. Jej uruchomienie nastąpiło w II kwartale 2000 r. Prowadzony jest w niej proces intensywnego kompostowania - w zamkniętych, zespolonych bioreaktorach zbudowanych w oparciu o technologię MUT „Kyberferm” (z Austrii) – przewidziany dla odpadów pochodzących z pielęgnacji terenów zielonych, a także frakcji organicznej odpadów z targowisk i gospodarstw domowych. Średni czas intensywnego kompostowania w bioreaktorze wynosi 14 dni (7-21 dni). Możliwy czas pracy kompostowni to 50 tygodni w roku. Średnia masowa przepustowość kompostowni wynosi 6 000 Mg/a. Dojrzewanie kompostu „świeżego” następuje w pryzmach, poddawanych napowietrzaniu, usytuowanych wewnątrz hali kompostowni. Magazynowanie kompostu i jego konfekcjonowanie prowadzone jest w zadaszonej wiacie magazynowej.

W 2000 r. przyjęto do tej kompostowni około 2100 Mg odpadów, z których wyprodukowano około 250 Mg kompostu.

Ponadto planuje się oddanie do eksploatacji w II kwartale 2003 roku kompostowni przy składowisku Barycz, która przerabiałaby odpady przywożone na składowisko komunalne, oraz pochodzące z pielęgnacji terenów zielonych wokół składowiska. Roczna wydajność wynosić będzie 6 000 Mg rozwijając się po 3 000 Mg przez okres 2 lat. W dokumentacji projektu wspomina się o możliwości wprowadzenia w okresie późniejszym kompostowania odpadów z gospodarstw domowych selekcjonowanych wg źródła pochodzenia. Jest to w zasadzie możliwe, ponieważ system kontenerowy znacznie ułatwia higienizację procesu i kontrolę dojrzewania i nieprzyjemnych zapachów.

Kompost produkowany w kompostowni Barycz będzie wykorzystywany dla rekultywacji ukończonych etapów składowiska. Produkcja kompostu zastąpi import ziemi i da oszczędności 10 zł/Mg (ca 2,5 EUR).

Planowana operacja kompostowania w Krakowie opierać się będzie na przetestowanym i stosunkowo prostym systemie (technologie niskie). Proponuje się kompostowanie wyłącznie odpadów zielonych z ogrodów i parków, co uczyni operację w dużym stopniu bezpieczną oraz zapewni odpowiednią jakość kompostu.

Planowana kompostownia będzie składała się z:

- miejsca rozładunku ze zgniatarką do gałęzi itp.
- 16 kontenerów intensywnego dojrzewania odpadów zielonych
- stacji kompresorów zapewniającej napowietrzanie kontenerów
- komputerowego systemu sterowania i monitoringu każdego z kontenerów
- kontenera z filtrem do kompostu usuwającym zapachy
- otwartego stanowiska końcowego dojrzewania kompostu w pojemnikach i pryzmach - przetrząsarki przygotowującej kompost do sprzedaży oraz
- pojazdów do operacji załadunku
Proponowany obiekt jest stosunkowo wąski (30 m x 210 m) i ma całkowitą powierzchnię 6 300 m2. Cały teren będzie wyłożony płytami, a system ścieków będzie zintegrowany z systemem odpływowym odcieków nowego sanitarnego składowiska.

Po rozdrobnieniu gałęzi itp., odpady zielone będą pozostawać w napowietrzanych kontenerach przez 14 dni, a następnie surowy kompost będzie dojrzewać przez 4-6 tygodni w otwartych pryzmach. Napowietrzane kontenery będą spełniać funkcję bioreaktorów i przyspieszać rozkład materii organicznej. Temperatura w kontenerach będzie rosła do 75^oC, co zapewni standardy higieniczne surowego kompostu.

Po końcowym dojrzewaniu przez naturalne napowietrzanie kompost będzie przesiewany i gotowy do użytku/ sprzedaży.

Główne niekorzystne rezultaty planowanej kompostowni wiążą się z:

- zanieczyszczoną wodą z pryzm i magazynów odpadów zielonych;
- zapachami dojrzewania kompostu;
- hałasem przy odbiorze odpadów i operacji przewracania kompostu;
- przenoszeniem zanieczyszczeń poprzez zanieczyszczony kompost.
Jak już wspomniano wyżej, ścieki z kompostowni będą odbierane i włączane w system gospodarki odciekami całego składowiska. Tak więc środki ochrony środowiska na składowisku będą dotyczyć także kompostowni.

Hałas przy odbiorze odpadów będzie podobny do tego, jaki towarzyszy odbiorowi odpadów na składowisku. Rozdrabnianie odpadów, załadunek i przewracanie kompostu w pryzmach będzie dodatkowo zwiększało hałaśliwość działania na terenie składowiska. Jednak poziom hałasu można ograniczyć poprzez zastosowanie maszyn odpowiadających przepisom UE dot. hałasu.

Kompost z odpadów zielonych może stanowić ryzyko zanieczyszczenia tylko w wyjątkowych wypadkach. Odpady zielone z terenów przy drogach o dużym natężeniu ruchu czy terenów zanieczyszczeń przemysłowych mogą mieć wysoką zwartość metali ciężkich, i nie powinny być używane w obszarach strategicznych, gdzie produkuje się produkty żywnościowe dla ludzi, placów zabaw dla dzieci itp. W związku z tym zaleca się przeprowadzanie regularnych analiz kompostu w celu podjęcia ewentualnych decyzji o ograniczeniach w zastosowaniu kompostu (taka deklaracja ze strony zakładu pomoże także w promocji produktu).

Zaletą wykorzystania kontenerowego systemu kompostowania jest łatwiejsza kontrola w krytycznym okresie wczesnego dojrzewania, który dodatkowo przebiega znacznie szybciej niż przy kompostowaniu na wolnym powietrzu. Dostawy powietrza do surowego kompostu w kontenerach są kontrolowane, a powietrze jest biologicznie oczyszczane przy przepuszczaniu prze filtr kompostu zanim zostanie wypuszczone do atmosfery. Przy regularnym odnawianiu kompostu, ta metoda zazwyczaj wystarcza, aby skutecznie usunąć nieprzyjemne zapachy.

Miasto planuje otworzyć trzecia kompostownię w 2009r. Ma ona mieć wydajność 3 000 Mg/a i jest obecnie w stadium projektowym.

4. Budowę zakładu termicznej utylizacji odpadów. Planując budowę systemu gospodarki odpadami zgodnie z przyjętą w „Programie” strategią - niezbędnym okazało się uwzględnienie technologii spalania odpadów jako jednego z ogniw zaproponowanego systemu kompleksowej gospodarki odpadami [7].

Termin realizacji zakładu termicznej utylizacji odpadów uzależniony jest od możliwości pozyskania środków z funduszu ISPA. Obecnie Miasto prowadzi negocjacje z HTS S.A. w/s przejęcia terenu pod jego budowę. Przeprowadzone wizje lokalne, opracowane mapy terenu, analizy wniosków wynikających z przyjętych kryteriów lokalizacji wskazują, iż optymalną lokalizacją zakładu termicznej utylizacji odpadów jest rejon Aglomerowni HTS S.A. (powierzchnia ok. 8 ha) jako teren po likwidowanej (uciążliwej ekologicznie) spiekalni.

Dokonano także oceny szeregu ofert wstępnych dotyczących budowy zakładu termicznej utylizacji odpadów.

Wszystkie działania w zakresie implementacji „Programu”, a szczególnie przedsięwzięć i analiz związanych z budową zakładu termicznej utylizacji odpadów wspiera powołany przez Prezydenta Miasta zespół specjalistów z uczelni krakowskich

. 5. Dalszą eksploatację składowiska odpadów komunalnych.

Do chwili obecnej nadal podstawową metodą unieszkodliwiania odpadów komunalnych w Krakowie, jest ich składowanie. Składowisko odpadów komunalnych Barycz (jedyne na terenie Miasta) zlokalizowane jest na terenach poeksploatacyjnych Kopalni Soli Wieliczka. Obiekt ten eksploatowany jest od 1974 r. Obszar składowiska o łącznej powierzchni 37 ha podzielono na trzy etapy składowania. Obecnie dobiega końca eksploatacja II etapu, jej zakończenie przewiduje się w roku 2002. W fazie przygotowania do eksploatacji pozostaje III etap składowiska, o powierzchni ok. 10 ha.

Na terenie I etapu i części II etapu, gdzie składowanie odpadów zakończone zostało w 1992 r. wykonane zostały prace rekultywacyjne składowiska. Obszar ok. 16,5 ha pokryty został ok. 0,5 m warstwą ziemi i obsiany szatą roślinną.

W ramach rekultywacji składowiska wykonano także:

• sieć odgazowującą „złoże” odpadów. Wytwarzający się w procesie fermentacji beztlenowej gaz (głównie metan) odprowadzany jest siecią kolektorów do bloku energetycznego wytwarzającego 250 kW energii elektrycznej odprowadzanej do sieci energetycznej i ok. 380 kW energii cieplnej, którą można wykorzystać dla potrzeb zaplecza składowiska,
• sieć rowów opaskowych i odciekowych w celu kontrolowanego odprowadzenia wód opadowych oraz odcieków ze składowiska, a także zbiornik do gromadzenia odcieków.

Dla zmniejszenia negatywnego oddziaływania składowiska na środowisko zrealizowano również:

• poszerzenie pasa zieleni izolacyjnej wokół składowiska do szerokości ok. 30 – 50 m. Na powierzchni ok. 12 ha posadzono łącznie 69 tys. szt. sadzonek, głownie sosny, modrzewia, lipy, dębu,
• regulację cieków wód powierzchniowych, w celu ich ochrony przed zanieczyszczeniem odciekami ze składowiska,
• wybudowanie myjni do mycia kół i podwozi samochodów wyjeżdżających ze składowiska.

W bezpośrednim otoczeniu składowiska prowadzony jest monitoring środowiska. Od 1997 roku prowadzone są cykliczne badania:

• wód powierzchniowych i podziemnych,
• mikrobiologiczne powietrza atmosferycznego i odorów,
• gazu wysypiskowego w powietrzu glebowym.

Analiza wyników badań umożliwia obiektywne określenie stanu środowiska w otoczeniu składowiska, a także porównanie z innymi obszarami miasta.

Równolegle z w/w działaniami prowadzone są wykupy nieruchomości ze strefy ochronnej składowiska, jak również realizowane są inwestycje wodociągowo-kanalizacyjne, drogowe, oświetleniowe – stanowiące element rekompensat dla mieszkańców z tytułu eksploatacji składowiska.

Deponowanie odpadów przewiduje się tu prowadzić aż do wyczerpania pojemności terenu (tj. do ok. 2015 roku, a przy zastosowaniu termicznej utylizacji odpadów będzie to możliwe do ok. 2028 roku).

Odpady kierowane na składowisko komunalne to głównie odpady komunalne. Strumień tych odpadów w ciągu ostatnich lat kształtował się w sposób następujący:

Rok	1995	1996	1997	1998	1999	2000
Ilość odpadów przyjętych na składowisko Barycz [tys. Mg]	175	200	230	252	239	194

Szacuje się, że ok. 80% mieszkańców Krakowa odprowadza wytworzone przez siebie odpady komunalne w miejsce na ten cel przeznaczone - składowisko, korzystając z usług firm posiadających zezwolenia na prowadzenie działalności polegającej na usuwaniu tego rodzaju odpadów.

Obowiązkiem każdego właściciela nieruchomości jest wyposażenie jej w urządzenia służące do gromadzenia odpadów (pojemniki, kontenery, worki na śmieci) i usuwanie odpadów wg. ustalonej częstotliwości na podstawie umowy zawartej z jednym z lokalnych przewoźników (nie rzadziej niż co 2 tygodnie). Szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku reguluje uchwalone prawo lokalne.

W praktyce w/w przepisy nie zawsze są respektowane przez mieszkańców, czego dowodem są liczne „dzikie” wysypiska odpadów. W 1995r. w wyniku przeprowadzonego zwiadu lotniczego zlokalizowano na terenie Gminy Kraków 99 „dzikich” wysypisk, spośród których zlikwidowanych zostało 86 (siłami własnymi właścicieli zanieczyszczonych nieruchomości oraz ze środków budżetu miasta i GFOŚiGW).

W 2000 r. zinwentaryzowano 64 „dzikie” wysypiska, spośród których ok. 20% to wysypiska „odradzające się”.

Niemniej ważnym zagadnieniem gwarantującym wprowadzenie w życie „Programu” i jego funkcjonowanie w przyszłości jest akceptacja społeczna. Sposobem podniesienia świadomości ekologicznej oraz motywacji społeczeństwa do odpowiedniego działania jest przeprowadzenie odpowiednio przygotowanej kampanii informacyjno-edukacyjnej.

Porównując stan świadomości społecznej sprzed kilku lat ze stanem obecnym – przyznać należy, że dokonał się w Polsce znaczący postęp, aczkolwiek nie jest to jeszcze absolutnie stan zadawalający. Temat związany z zagospodarowaniem odpadów „gości” coraz częściej na łamach polskiej prasy oraz innych mass-mediów (radio, telewizja).

Nie inaczej dzieje się w Gminie Kraków. Problem zagospodarowania odpadów jest analizowany w różnych środowiskach np. władz samorządowych, instytucji naukowych, wśród mieszkańców Miasta i okolic, a także organizacji ekologicznych. Szereg dyskusji dotyczy budowy nowoczesnych obiektów utylizacji odpadów (składowisk, kompostowni, spalarni). Dyskusje są burzliwe. Są to jednak działania konstruktywne, które prowadzą do zajęcia właściwego stanowiska dotyczącego utylizacji odpadów zgodnego z wymogami technicznymi i ochrony środowiska.

Jak wynika z doświadczeń krajów o wyższym poziomie rozwiązań technicznych w dziedzinie gospodarki odpadami, proces podnoszenia świadomości społecznej musi być prowadzony permanentnie, a efekty osiągane są po wielu latach. Tutaj nie da się przeskoczyć pewnych etapów rozwoju tak jak to jest możliwe w przypadku zastosowania nowoczesnych rozwiązań technicznych w innych dziedzinach.

3. Przeszkody prawne i finansowe

Na przestrzeni ostatnich czterech lat weszły w życie dwie zasadnicze ustawy , które są próbą uporządkowania dziedziny związanej z gospodarką odpadami i równocześnie dostosowania dotychczasowego ustawodawstwa do uregulowań Unii Europejskiej. Należą do nich:

• ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (ustawa z dnia 13 września 1996 r. obowiązująca od 1 stycznia 1997 r.) [8],
• ustawa o odpadach (ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r., obowiązująca od 1 stycznia 1998 r.) [9].

Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach koncentruje się głównie na odpadach komunalnych, czyli takich, które powstają w gospodarstwach domowych, a także w obiektach użyteczności publicznej i obsługi ludności, tj. w urzędach administracji publicznej, zakładach opieki zdrowotnej, szkołach, placówkach oświatowych, jednostkach więziennictwa i zakładach poprawczych itp. W tej Ustawie zachowana została zasada swobodnego wyboru przez właściciela nieruchomości wykonawcy usług wywozu i unieszkodliwiania odpadów komunalnych. Rynek wykonawców tych usług w Krakowie, to obok Miejskiego Przedsiębiorstwa Oczyszczania Sp. z o.o. szereg podmiotów gospodarczych (ok.150) posiadających zezwolenie Gminy na prowadzenie działalności polegającej na usuwaniu, wykorzystywaniu lub unieszkodliwianiu odpadów. O otrzymanie takiego zezwolenia (których ilość nie jest limitowana) może ubiegać się każdy podmiot, który:

• dysponuje środkami technicznymi dla zapewnienia prawidłowego wykonania działalności objętej wnioskiem. Ustawodawca nie określił przy tym żadnych obowiązujących standardów,
• udokumentuje gotowość przyjęcia usuwanych przez siebie odpadów przez zakład posiadający możliwość ich wykorzystywania lub unieszkodliwiania, w tym składowania.

Zasada ta rzutuje wprost na stosowany w Krakowie i niemal wszystkich innych miastach w Polsce model finansowania gospodarki odpadami [10].

Wytwórcy odpadów zawierają umowy cywilno-prawne bezpośrednio z firmami posiadającymi w/w zezwolenie na usuwanie odpadów, z których każda dokonuje kalkulacji kosztów wykonywanych usług indywidualnie. Obowiązują zatem w tej dziedzinie ceny umowne, w których podstawowym składnikiem jest cena za deponowanie na składowisku.

A zatem opłaty ponoszone przez mieszkańców i podmioty prowadzące oraz nie prowadzące działalności gospodarczej, z tytułu wywozu odpadów trafiają na konto firmy wywozowej świadczącej przedmiotową usługę.

Nie ma zatem centralnego systemu, czy też systemu opodatkowania podatkiem z tytułu usług obejmujących usuwanie odpadów, w którym opłaty spływały by do budżetów gmin, tak aby to one mogły regulować koszty tych usług, kreując przy tym kierunki przepływu strumienia odpadów do określonych zakładów ich unieszkodliwiania lub wykorzystywania.

Ustawa o odpadach normuje problematykę dotyczącą wytwarzania i zagospodarowania odpadów głównie „przemysłowych”. Większość jej zapisów dotyczących zasad postępowania z odpadami i uregulowań administracyjno-prawnych dotyczy wytwarzających i odbiorców odpadów. Zadania nałożone na gminy tą ustawą wyrażają się ich udziałem opiniotwórczym w procesie wydawania zezwoleń na wytarzanie odpadów niebezpiecznych oraz obowiązkiem realizacji zadań związanych z racjonalnym gospodarowaniem odpadami komunalnymi według zasad określonych w przepisach o utrzymaniu czystości i porządku w gminach i według przyjętego przez radę gminy programu ochrony środowiska.

Na terenie miasta Krakowa prawo lokalne w tej dziedzinie, tworzą:

• Uchwała nr LXI/592/96 RMK z dnia 9 października 1996 r. w sprawie kierunków polityki gospodarki odpadami komunalnymi Gminy Miasta Krakowa – w której określono system gospodarowania odpadami komunalnymi w zakresie składowania, odbioru odpadów i powstawania zakładów przeróbczych,
• Uchwała nr LXXXVII/843/97 RMK z dnia 27 sierpnia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Kraków – która reguluje obowiązki zarządców nieruchomości dotyczące utrzymania czystości i porządku na terenie nieruchomości oraz zasady rozliczania usług usuwania odpadów komunalnych,
• Uchwała nr CXX/1074/88 RMK z dnia 10 czerwca 1998 r. w sprawie „Programu gospodarki odpadami komunalnymi w Gminie Kraków”,
• Uchwała nr 66/99 Zarządu Miasta Krakowa z dnia 28 stycznia 1999 r. w sprawie harmonogramów realizacyjnych do „Programu gospodarki odpadami komunalnymi w Gminie Kraków”,
• Uchwała nr 827/2000 Zarządu Miasta Krakowa z dnia 24 lipca 2000 r. w sprawie aktualizacji harmonogramów realizacyjnych do „Programu gospodarki odpadami komunalnymi w Gminie Kraków”.

Oprócz woli mieszkańców i władz samorządowych niezbędnym warunkiem do wprowadzenia nowoczesnej gospodarki odpadami komunalnymi staje się konieczność przeznaczenia dużych środków finansowych w budżecie Miasta. Miasto nie jest w stanie samodzielnie sfinansować całości zadań objętych „Programem”. Niezbędnym jest więc zdobycie środków finansowych potrzebnych na wdrożenia tej inwestycji od lokalnych sponsorów lub instytucji zajmujących się finansowaniem inwestycji dla ochrony środowiska.

4. Zasady finansowania

Rozbudowa i wdrażanie nowoczesnych ekologicznie bezpiecznych technologii utylizacji odpadów wiąże się z dużymi nakładami finansowymi do poniesienia przez Miasto, inwestorów i mieszkańców jako bezpośrednich producentów odpadów.

W latach 1994 - 2000 władze Miasta Krakowa podjęły szereg działań zmierzających do uregulowania problemu gospodarki odpadami komunalnymi. Znaczące środki budżetu Miasta i GFOŚiGW poniesiono na:

• inwestycje prowadzone na składowisku Barycz, realizowane dla ograniczenia jego uciążliwości dla środowiska i mieszkańców oraz badania monitoringowe - dzięki czemu obiekt ten należy uznać jako jedno z najlepiej eksploatowanych składowisk kontrolowanych na terenie naszego kraju,
• prowadzenie selektywnej zbiórki surowców wtórnych zawartych w odpadach komunalnych,
• promocję i edukację związaną z prawidłową gospodarką odpadami (czynny udział Miasta Krakowa np. w takich akcjach jak „Sprzątanie Świata, Dzień Ziemi),
• wykupy nieruchomości ze strefy ochronnej składowiska,
• likwidację dzikich wysypisk,
• opracowania studialne.

Obecnie nie jest możliwe jednoznaczne określenie źródeł finansowania przedsięwzięć „Programu” (w szczególności dotyczy to zakładu termicznej utylizacji odpadów).

Przedsięwzięcia gospodarcze, związane z realizacją „Programu” mają opierać się na zasadach komercyjnych, powinny być realizowane przez jednostki gminne lub spółki ze znaczącym udziałem Gminy (tzn. min 26 %). Znaczący udział Gminy daje jej możliwość nadzoru nad przygotowaniem i funkcjonowaniem zakładów przeróbczych, zarówno pod względem uciążliwości jak i kosztów budowy oraz funkcjonowania.

5. Wniosek o fundusze ISPA

Miasto Kraków mając świadomość, że na realizację pełnego zakresu „Programu” zabraknie środków własnych zabezpieczonych w budżecie Miasta złożyło w dniu 7 stycznia 2000 r. do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wniosek o dofinansowanie krakowskiego programu ze środków Unii Europejskiej – funduszu ISPA (przeznaczonych na dostosowanie infrastruktury technicznej krajów stowarzyszeniowych do standardów UE) na kwotę blisko 100 mln Euro (w latach 2000- 2006), dla realizacji:

• rozbudowy składowiska wraz z infrastrukturą towarzyszącą, w tym budowy kompostowni i segregatorni przy składowisku,
• spalarni odpadów komunalnych wraz z sortownią,
• selektywną zbiórki – zakup pojemników.

Złożony wniosek po szczegółowej analizie przez ekspertów z Komisji Unii Europejskiej został ponownie przekazany władzom Miasta celem dokonania jego modyfikacji polegającej na etapowaniu prac. Równocześnie została przydzielona Miastu pomoc techniczna ze strony duńskiej firmy doradczej Carl Bro działającej w ramach Komisji Unii Europejskiej dla przygotowania nowej wersji złożonego wniosku.

Skutkiem wspólnie prowadzonych prac (Carl Bro, Urząd Miasta Krakowa, MPO Sp. z o.o.) było opracowanie zmodyfikowanego wniosku do funduszu ISPA w podziale na etapy, które obejmowały:

Etap I:

• dalszą rozbudowę składowiska Barycz zgodnie z Dyrektywą UE 99/31/EC dotyczącą składowisk
• budowę kompostowni kontenerowej dla odpadów zielonych o wydajności 6 tys. Mg/a przy składowisku Barycz
• budowę zakładu segregacji odpadów przy składowisku Barycz o zdolności przerobowej 20 tys. Mg/a
• rozbudowę systemu selektywnej zbiórki odpadów obejmującej papier, szkło, metal oraz tworzywa sztuczne a także stworzenie zakrojonej na szeroką skalę kampanii informacyjnej wdrażanego „Programu...”
• przygotowanie studium wykonalności dla II fazy „ Programu...”

Etap II

• budowę zakładu termicznej utylizacji odpadów o wydajności 200 tys. Mg/a
• budowę zakładu segregacji o wydajności 10 tys. Mg/a
• zagospodarowanie gruzu budowlanego i odpadów rozbiórkowych
• zagospodarowanie odpadów wielkogabarytowych
• zagospodarowanie odpadów niebezpiecznych z gospodarstw domowych wchodzących w strumień odpadów komunalnych

Powodem podziału na etapy jest fakt, że dokumentacja projektu zakładu termicznej utylizacji odpadów wymaga dalszego opracowania dla precyzyjnego opisu projektu. Finansowanie szczegółowego studium wykonalności zakładu termicznej utylizacji odpadów zostanie włączone do wniosku o fundusze ISPA dla Etapu I tak, aby zapewnić odpowiednie finansowanie tego opracowania. Możliwość uzyskania dalszego wsparcia finansowego na budowę zakładu termicznej utylizacji odpadów w ramach etapu II złożonego wniosku uzależniona będzie od wyników i wniosków sformułowanych po zakończeniu prac nad studium wykonalności.

Wstępne prace nad realizacją I etapu „ Programu...” rozpoczęto we wrześniu 2000 r.; aktualnie trwają prace związane z przygotowaniem materiałów przetargowych według obowiązujących przepisów unijnych na:

• zabezpieczenie dostaw dla rozbudowy systemu selektywnej zbiórki odpadów
• pomoc techniczną w zakresie koordynowania, monitorowania i kontrolowania realizacji projektu
• pomoc techniczną dla przygotowania i przeprowadzenia przetargu, zawarcia umowy i nadzoru realizacji” Programu...’
• wykonanie prac związanych z rozbudową składowiska odpadów komunalnych Barycz w Krakowie
• budowę zakładu segregacji Barycz
• budowę kompostowni odpadów zielonych
• opracowanie Studium Wykonalności dla II etapu „ Programu...”

Przewiduje się zawarcie łącznie 7 kontraktów.”

W dniu 26 października 2000 r. została podjęta w Brukseli decyzja o dofinansowaniu z Funduszu ISPA zadań inwestycyjnych wchodzących w zakres I etapu przedsięwzięcia związanego z realizacją „Programu gospodarki odpadami komunalnymi w Gminie Kraków”. Miastu przyznana została pomoc finansowa w kwocie 14 092 600, co stanowi 62% wysokości nakładów do poniesienia w latach 2001-2005.

Na dzień dzisiejszy posiadamy także oferty od potencjalnych inwestorów, którzy wyrażają chęć współpracy z Miastem w dziedzinie budowy zakładów przeróbczych i wskazują także na możliwość finansowania tych przedsięwzięć.

Swój akces wspófinansowania zakładów przeróbczych odpadów złożyły gminy ościenne powiatu krakowskiego i wielickiego zawierając z Miastem Kraków porozumienie dotyczące współpracy w dziedzinie utylizacji odpadów. Wzajemne zobowiązania, w tym udział finansowy poszczególnych gmin w realizację przedsięwzięcia, skonkretyzowane zostaną w stosownych umowach dwustronnych..

Ponadto Miasto w ramach współpracy z krajami Europy Zachodniej- Danią, Austrią oraz USA - czyni starania o pozyskanie innych środków na realizację pełnego zakresu rzeczowego objętego programem gospodarki odpadami. Na lata 2000 - 2001 DANCEE (Duńska Współpraca na Rzecz Ochrony Środowiska w Europie Wschodniej) wybrało Województwo Małopolskie jako region priorytetowy w dziedzinie gospodarki odpadami.W związku z tym istnieje możliwość pozyskania pomocy finansowej ze strony DANCEE na realizację przedsięwzięć gospodarki odpadami komunalnymi.

Szacuje się, że w wyniku wdrożenia „ Programu gospodarki odpadami komunalnymi w Gminie Kraków” i przy wsparciu finansowym ze środków ISPA cena unieszkodliwienia 1 tony odpadów wynosić będzie średnio 179,00 zł, Natomiast gdyby nie otrzymano wsparcia ze środków ISPA wówczas cena za unieszkodliwianie 1 tony odpadów wyniosła by 309,00 zł [5].

Przeniesienie tak wysokich kosztów na mieszkańców nie będzie zadaniem łatwym. Stąd też bardzo istotne znaczenie będzie miała rozpoczęta akcja promocji nowego systemu gospodarki odpadami komunalnymi, wraz z nią uświadomienie mieszkańcom, że wysokość ponoszonych przez nich opłat musi być proporcjonalna do standardów usług gwarantujących pełne bezpieczeństwo ekologiczne ze strony nowocześnie utylizowanych odpadów.

6. Podsumowanie.

Na przykładzie miasta Krakowa przedstawiono nowe podejście do problemu zagospodarowania odpadów. Rozwiązanie tego problemu oparto o budowę nowoczesnych, kompleksowych systemów gospodarki odpadami komunalnymi. Wprowadzenie tych systemów będzie wymagało także unowocześnienia systemu finansowania gospodarki odpadami. Pomocne w tym względzie mogą okazać się doświadczenia miast Europy Zachodniej, które od lat już stosują nowoczesne systemy utylizacji odpadów i posiadają duże doświadczenie oraz sprawdzony model finansowania tych systemów.

Zrealizowanie projektu zapewni kompleksowe rozwiązanie problemów w dziedzinie zarządzania odpadami komunalnymi w trzeciej co do wielkości aglomeracji miejskiej w Polsce. Realizacja obydwu etapów przedsięwzięcia dostosuje gospodarkę odpadami w Krakowie do wymogów stosownego prawodawstwa unijnego, w tym ważnych dyrektyw takich jak ramowa dyrektywa dotycząca odpadów (72/442/EEC), dyrektywa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (92/64/EC) oraz dyrektywa o składowiskach (99/31/EC) Ponadto jego realizacja zapewni zbudowanie zintegrowanego systemu, pozwalającego na prowadzenie bardziej elastycznej i nowoczesnej polityki miasta w zakresie utylizacji odpadów zielonych ze społecznymi oczekiwaniami. Przedsięwzięcie będzie wzorcowym projektem dla innych aglomeracji o podobnej wielkości w Polsce i innych krajach realizujących programy przedakcesyjne.

BIBLIOGRAFIA

1. Rzeczyński B.: Higiena komunalna. Elementy analizy i promocji bezpieczeństwa ekologicznego.
2. Przegląd Komunalny, Nr 9, 1998r.
3. Schlauer R.:, 1995 r. Die Problematik der Müllverbrennung Vulkan-Verlag, Essen,
4. Pająk T. Akademia Górniczo-Hutnicza1996 r. Model zintegrowanego zagospodarowania odpadów – wybrane elementy studium feasibility. III Konferencja Naukowa-Techniczna „Zagospodarowanie odpadów z rejonu Krakowa”,
5. Pająk T.:. 1998 r. Termiczna utylizacja odpadów komunalnych jako element współczesnej kompleksowej gospodarki odpadami. Przegląd Komunalny, Gospodarka komunalna i ochrona środowiska, Nr 3
6. 5.Praca zbiorowa pod redakcją Sieja L.: Katowice 1996-1997 r „Program gospodarki odpadami komunalnymi w Gminie Kraków”, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych –
7. 6.Pauli –Wilga J.: Wisła, 1999 r. Selektywna zbiórka odpadów na przykładzie Krakowa.Efekty i koszty zbiórki, plany na przyszłość. II Międzynarodowa Konferencja „Kompleksowa Gospodarka Odpadami”,
8. Pająk T.: 2000 r. Energetyczny recykling odpadów. Przegląd Komunalny, Dodatek - Gospodarka komunalna i ochrona środowiska, Nr 2,
9. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z dnia 13 września 1996r., Dz.U.Nr 60 z 1997 r.
10. Ustawa o odpadach z dnia 27 czerwca 1997 r., Dz.U. Nr 96 z 1997 r.
11. Pająk T., Warzecha W.1999 Das Finanzierungsmodell der Abfallwirtschaft in Krakau und in ander polnischen Städten, Waste Magazin, Nr 3

Poprzedni

Strona główna

Następny

---

KONFERENCJA NAUKOWA PRODUKCJA I WYKORZYSTANIE KOMPOSTÓW Z TERENU MIASTA KRAKOWA