Udział społeczny w rozwoju regionalnym
w Unii Europejskiej i w Polsce

Rola społeczeństwa w polityce regionalnej Unii Europejskiej oraz państw Europy Środkowo-Wschodniej była tematem konferencji, którą współorganizowałem w dniach 30.11 - 1.12.2001 w Budapeszcie. Konferencja pt. "Społeczeństwo w rozwoju regionalnym" zorganizowana została w ramach projektu pt. "Budowanie udziału społecznego w rozwoju regionalnym na bazie Konwencji z Aarhus". Projekt realizują wspólnie: Centrum Prawa Ekologicznego z Polski, Center for Community Organising z Czech oraz National Society for Conservationists, a finansowanie zapewnia Regional Environmental Center (REC).

Tematami konferencji były m.in. polityka regionalna Unii Europejskiej i Konwencja z Aarchus, jako instrumenty udziału społecznego w polityce regionalnej realizowane poprzez procedury dotyczące planowania, programowania, a także strategicznych ocen oddziaływania na środowisko. Wykładowcami byli polscy, czescy i węgierscy specjaliści w zakresie prawa i rozwoju regionalnego, w tym przedstawiciele programu twinningowego (unijne wsparcie w procesie przygotowania kraju do członkowstwa w UE) dla Węgier. Natomiast uczestnicy to ok. 40 osób z trzech ww. krajów kandydackich.

W drugim dniu konferencji szkoleniowcy opracowali Wspólne Stanowisko (Common Position Paper), które następnie zostało przedstawione w Brukseli, na corocznym spotkaniu NGO-sów (organizacji pozarządowych) z krajów Europy Środkowo-Wschodniej z Komisją Europejską. Jest ono czymś w rodzaju listy żądań skierowanych pod adresem przedstawicieli szczebla unijnego, narodowego i lokalnego oraz szczegółowego opisu wcielania tych zaleceń w życie.

W ramach Wspólnego Stanowiska ustalono, że ze strony Unii istotną rzeczą jest wywarcie nacisku na wdrożenie udziału społecznego i monitoringu w istniejących programach UE, a także w przyznawanej pomocy w ramach przedakcesyjnych funduszy, poprzez regularne raporty na temat procesu akcesyjnego. Jest ważne, aby użyć konwencji z Aarhus w celu sprecyzowania zasad wdrożenia udziału społecznego, a także zaangażowania NGO's w proces planowania, wdrożenia i kontrolowania Regionalnych Programów Operacyjnych. Nie można pozwolić, aby społeczeństwo w krajach Europy Środkowej znalazło się na ostatnim miejscu procesu decyzyjnego. Kolejną istotną rzeczą, o którą zaapelowały organizacje pozarządowe do reprezentantów szczebla UE, jest stworzenie dialogu pomiędzy Unią Europejską a NGO-sami nt. rozwoju regionalnego, co dokładnie oznacza, iż DG Regio (Dyrekcja Generalna Unii odpowiedzialna za politykę regionalną) powinno stworzyć płaszczyznę konsultacji z pozarządowcami krajów kandydackich. Nie można także zapomnieć, że wszelkie działania podejmowane w procesie integracji tych krajów z Unią powinny być realizowane z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju.

Reprezentanci szczebla narodowego i regionalnego powinni pamiętać o wcielaniu w życie zasad udziału społecznego w narodowy i regionalny rozwój - ważne, aby w tym procesie korzystać z zasad opracowanych w Konwencji z Aarhus. Dla władz regionalnych i narodowych powinno być ważne, aby stworzyć specjalne uprawnienia dla budowania udziału społecznego i stworzenia odpowiedzialnych organów, ciał zarządzających, których działania będą jasno sprecyzowane, a które będą samorządne i będą miały wystarczający wpływ na podejmowane decyzje. Na poziomie szczebla narodowego i regionalnego NGO's powinny mieć regularną reprezentację w zarządzających i monitorujących ciałach, powinny być zaangażowane i powinny brać udział w planowaniu dokumentów dotyczących Strategicznych Ocen Oddziaływania na Środowisko. NGO's spodziewają się także ze strony narodowych i regionalnych władz umożliwienia im dostępu do informacji podczas procesu planowania i wdrażania, a także wsparcia mechanizmów udziału społecznego we wszelkich procedurach podejmowania decyzji.

* * *

Skrót wspólnego stanowiska przedstawicieli krajów kandydujących do Unii Europejskiej na temat rozwoju regionalnego w Europie Środkowej, uzgodnione przez przedstawicieli organizacji pozarządowych z Polski, Czech i Węgier

Csilleberc, Kozpont, Budapeszt, 31.11 - 1.12.2001

Późną jesienią 2001 r. w Budapeszcie zostało zorganizowane międzynarodowe szkolenie z udziałem przedstawicieli organizacji pozarządowych z trzech krajów Europy Środkowej kandydujących do Unii Europejskiej: Polski, Czech i Węgier. Finansowe i eksperckie wsparcie zapewniło Regionalnego Centrum Środowiska na Wschodnią i Środkową Europę (REC). (...)

Uczestnicy szkolenia omawiali ekonomiczne i społeczne aspekty polityki regionalnej Unii Europejskiej, która będzie obowiązywała - wraz z wstąpieniem w struktury UE - także w krajach Europy Środkowej. W dyskusjach skoncentrowano się na zagrożeniach i możliwościach wynikających z procesu rozszerzenia, a także wskazano na potrzebę głębokiego i pełnego wdrożenia zasad udziału społecznego w procesie negocjacji.

Wspólnie opracowane stanowisko próbuje wykazać główne wady i niedoskonałości procesu rozszerzenia w trzech krajach Europy Środkowej oraz zaproponować instrumenty, które pomogą wdrożyć zasady ekorozwoju w proces przedakcesyjny poprzez udoskonalenie zasady udziału społecznego oraz bardziej zrównoważonego rozwoju regionalnego w ww. krajach

Rządy krajów Europy Środkowej, narodowe i regionalne struktury administracyjne powinny aktywnie włączyć się w budowanie partnerstwa regionalnego, traktowanego jako zadanie wyznaczone do realizacji przez Unię Europejską dla krajów kandydackich. Ratyfikacja Konwencji z Aarhus wspólnie z właściwym wdrożeniem jej postanowień powinna służyć jako efektywne narzędzie w tych działaniach.

Regionalne i narodowe władze muszą stworzyć warunki na rzecz budowania partnerstwa społecznego, rozszerzenia udziału w procesie decyzyjnym oraz swobodnego dostępu do informacji. Warunkiem wstępnym jest potrzeba stworzenia odpowiednich społecznych organów przedstawicielskich w ramach krajowej i regionalnej administracji publicznej, w których podział kompetencji pomiędzy rządowymi, samorządowymi oraz pozarządowymi przedstawicielami będzie przejrzysty. Wyżej wymienione reprezentacje powinny mieć oficjalny status prawny, a także polityczne i finansowe możliwości działania.

W większości krajów Europy Środkowej taka sytuacja wciąż nie ma miejsca, pomimo upływu 12 lat od czasu rewolucyjnych zmian w latach 1989-90. W taki oto sposób kluczowe filary demokracji są wciąż niedocenione, pomimo tego, iż są uznane jako obowiązujące w krajach demokratycznych.

Udział społeczny na szczeblu regionalnym powinien opierać się na następujących komponentach:

1. przedstawiciele organizacji pozarządowych powinni być obecni w komitetach zarządzających i monitorujących programy operacyjne oraz fundusze przedakcesyjne, przedstawiciele ci powinni być wybierani przez reprezentacyjne grono organizacji;
2. ekologiczne organizacje pozarządowe oraz społeczeństwo powinni być w jasno sprecyzowanych ramach zaangażowani w formułowanie dokumentów dotyczących rozwoju regionalnego (Konwencja z Aarhus powinna być używana jako podstawowy dokument dla realizowania zasad uczestnictwa społecznego);
3. Strategiczne Oceny Oddziaływania na Środowisko powinny stać się podstawowym narzędziem w planowaniu dokumentów poświęconych rozwojowi regionalnemu we wszystkich krajach Europy Środkowej i powinny stać się integralną częścią wszystkich etapów procesów planowania w ramach rozwoju regionalnego.

My, członkowie pozarządowych organizacji z trzech krajów kandydackich Europy Środkowej wierzymy, że budowanie partnerstwa społecznego jest jednym z filarów przygotowania członkostwa naszych państw w Unii Europejskiej. Ewidentnie przeżywa on jednak kryzys. Może to mieć zgubny skutek także dla polityki ekonomicznej, np. poprzez podważanie przez stronę unijną właściwej realizacji zasady udziału społecznego w projektach finansowanych przez unię w ramach pomocy przedakcesyjnej.

NGO z Polski, Czech i Węgier zdecydowały się użyć Common Position Paper poprzez rozesłanie go do najważniejszych organów UE: DG Regio, DG Environment i jego narodowych Desk Officers, rządów krajów Europy Środkowej - zwłaszcza Ministerstw Rozwoju Regionalnego i Środowiska, Delegacji krajów Europy Środkowej w Brukseli - głównie delegacji NGO i krajowych delegacji, narodowych delegacji unii oraz najważniejszych NGO w UE. Kolejną formą rozpowszechnienia Common Position będzie jego opublikowanie w ekologicznych magazynach narodowych i UE (Newsletter, CEEB Magazine), a także jego publikacja w internecie - na stronach CELODIN, uczestników spotkania, a także pozostałych NGO w krajach Europy Środkowej i poziomie UE (G8).