STAW KĄPIELOWY -
CZYSTA PRZYJEMNOŚĆ PŁYWANIA BEZ CHLORU
, wrzesień 2003 [Porady]_pliki/k.gif) |
Ekologiczną alternatywą konwencjonalnych
basenów są kąpieliska ukształtowane w oparciu
o wykorzystanie i zintensyfikowanie m.in.
naturalnych procesów samooczyszczania się wód.
O ile w konwencjonalnych basenach poprzez
dodatek chloru likwiduje się życie organiczne
i giną powodujące nieprzezroczystość wody
glony (indykator stężenia
związków biogennych), to w stawie kąpielowym
dąży się do eliminacji biogenów wykorzystując
konkurencje o związki odżywcze między glonami
a roślinami bagiennymi oraz zjawiska sorbcyjne
w złożu filtra. W basenach konwencjonalnych
usuwane są zatem głównie skutki zanieczyszczeń,
nie zaś przyczyny - jak w systemach naturalnych,
gdzie zamiast chemii i chloru stosuje się wydajne
filtry roślinne z dodatkiem specjalnie dobranych
minerałów-aktywatorów, które czyszczą cyrkulującą
wodę. Również redukcja bakterii coli na prawidłowo
zaprojektowanych filtrach jest bardzo efektywna,
tak że wymagane przepisami normy są z dużym
zapasem spełniane.
|
Stawy kąpielowe mogą być budowane jako
zupełnie nowe obiekty, lub powstają w ramach modernizacji
istniejących kąpielisk. Stawy kąpielowe mogą być stosowane
w obiektach publicznych jak i w prywatnych ogrodach
(wielkość minimalna ok. 60 m2).
Jak pokazują doświadczenia niemieckie, stawy kąpielowe
są zwykle tańsze w budowie i znacznie tańsze w eksploatacji
od rozwiązań konwencjonalnych (zaledwie 20 - 30% kosztów
eksploatacyjnych). Pozwala to na zaoszczędzenie pieniędzy
np. gminom, szkołom czy ośrodkom wypoczynkowym.
Ze względu szereg nieskomplikowanych prac związanych
z realizacją takich obiektów mogą być one w znacznym
stopniu wykonywane w oparciu o lokalne firmy czy
w ramach programów zatrudniania bezrobotnych.
Stawy kąpielowe oferują bogate spektrum przeżyć,
nie tylko coś dla pływaków, ale i niezapomniane
atrakcje dla dzieci. To również interesujący dla
nurkujących świat podwodny, a zimą wyborne lodowisko.
Naturalny wygląd powoduje harmonijną integrację
obiektu z krajobrazem i tym samym wzrasta atrakcyjność
wypoczynkowa obiektu, co dobitnie potwierdza frekwencja
na istniejących obiektach tego typu. Tysiące stawów kąpielowych
powstają na Zachodzie (w samej Austrii szacuje się ich ilość
na ok. 16 000), ale znane są przykłady z Węgier, Czech,
Słowenii a nawet komunalny obiekt zrealizowany w Moskwie.
Staw kąpielowy jest bliski naturze, bo procesy zachodzące
w nim są takie same jak te, które powstają w środowisku
naturalnym. Staw kąpielowy może pełnić funkcję siedliska
zastępczego, w którym występują rzadkie gatunki roślin i
zwierząt. Mogą także pełnić funkcje tzw. “płatów”
umożliwiających migrację zwierząt. Wzbogacają ogród
powiększając liczbę i różnorodność gatunków. Zakładanie
zbiorników wodnych zbliżonych do wód naturalnych służy
ochronie środowiska. Jest to szczególnie ważne w sytuacji,
gdy wiele naturalnych zbiorników wodnych zostało bezpowrotnie
zniszczonych (często zasypanych odpadkami), a wiele rzek i
potoków uregulowano i wybetonowano ich brzegi, a niekiedy
zamieniono w cuchnące ścieki.
Wybór miejsca, kompozycja i zagospodarowanie otoczenia stawu
Wybierając miejsce na zlokalizowanie stawu szczególną uwagę
należy zwrócić na funkcjonalne połączenie stawu z domem.
Godne polecenia jest zlokalizowanie stawu przy tarasie
(wygoda obserwacji i poprawienie mikroklimatu w otoczeniu
domu i w jego wnętrzach). Zlokalizowanie stawu bezpośrednio
przy budynku powoduje, że promienie słoneczne odbite od powierzchni
wody dodatkowo oświetlają wnętrze domu (efekt tzw. reflecting pool).
Staw położony od południowo-wschodniej strony tarasu ma tę zaletę,
że w godzinach popołudniowych - kiedy po pracy przebywamy w ogrodzie -
staw jest dobrze oświetlony i obserwowany “ze słońcem”.
Staw należy zlokalizować w miejscu słonecznym, tak by w okresie lata przez
6 - 8 godzin poddany był działaniu promieni słonecznych.
Grupy głazów, roślin i rzeźby zlokalizowane nad stawem wzmacniają
efekty plastyczne (gra światła i cienia, odbicia w wodzie).
Grupy bylin, krzewów, a nade wszystko wysokich traw stanowią
doskonałe tło dla zbiornika.
Konstrukcja niecki stawu
Głębokość jak i kształt niecki stawu powinny być zróżnicowane,
dostosowane do potrzeb użytkowników. Zejścia do wody powinny być
łagodne. Dla dzieci należy zaprojektować miejsca z płytką wodą.
W miarę możliwości należy także zaprojektować głębsze miejsca do
skoków. Osobne miejsce należy przewidzieć dla rozwoju roślin.
Właściwe wykonanie brzegu ma wielkie znaczenie dla stawu.
Na granicy wody i gleby siły kapilarne powodują “wysysanie”
wody ze stawu. żeby temu przeciwdziałać, np. poprzez użycie
folii jako materiału izolacyjnego, tak ją układamy by kilkumilimetrowy
rąbek wystawał powyżej powierzchni zwierciadła wody w stawie.
Ważne jest również wzmocnienie i ustabilizowanie brzegu, by na
skutek nacisku nie powstawały zapadnięcia gruntu. Może to spowodować
wycieki i ucieczkę wody ze stawu.
Dobrze ukształtowany brzeg przeciwdziała przenikaniu do stawu roślin
lądowych i ich korzeni, a tym samym zapobiega jego zarastaniu.
Poza strefą lustra wody, w strefie wilgotnej, powinny być sadzone
rośliny błotne. Pobierają one z wody substancje pokarmowe, a tym
samym przeciwdziałają eutrofizacji.
Brzegi i dna stawów powinny mieć nachylenie < 25%. Pozwala to na
utrzymanie stabilnej warstwy ochronnej przykrywającej folię lub
bentomat (bentomat to rodzaj włókniny, w której wnętrzu znajduje
się pęczliwy minerał ilasty, Bentonit - alternatywa do folii
z tworzyw sztucznych). Przy większych nachyleniach dna stawu
warstwa ochronna może zsuwać się w dół, zwłaszcza po gładkiej
folii. Dno stawu powinno być nachylone. Umożliwia to odpływ osadu
(sedymentów) do najgłębszej części zbiornika skąd osad jest usuwany
przy użyciu specjalnej pompy lub poprzez zainstalowany odpływ denny.
Należy pamiętać także o miejscu do wchodzenia i wychodzenia z wody.
Dawniej najwcześniej stosowanym do budowy stawów materiałem uszczelniającym
była glina. Często wykorzystywano w tym celu nie wypalone cegły.
W przeszłości technikę tę stosowano często w ogrodach Chin i Japonii.
Jest to technika dość pracochłonna, ale jeśli dysponujemy gliną “w zasięgu ręki”
jest jak najbardziej godna polecenia (najbardziej proekologiczna metoda uszczelniania).
Szczelność zbiornika zapewnia 20 - 30 centymetrowa warstwa gliny.
Do uszczelniania dna stosować można również bentomat i różnego rodzaju folie hydroizolacyjne.
Roślinność w stawie kąpielowym
W stawie i w jego najbliższym otoczeniu można wyróżnić kilka stref siedliskowych.
W otwartej toni wodnej, na różnej głębokości, występują
rośliny o delikatnych, wiotkich łodygach i drobnych liściach,
tworzące podwodną gęstwinę. Najpospolitsze z nich to rogatek,
wywłócznik i moczarka.
Na powierzchni wody unosi się swobodnie rzęsa i pływacz.
W wodach nie głębszych niż 2 m występują rośliny o dużych
pływających liściach, zakorzenione w dnie stawu. Są to grzybienie i
grążele o pięknych dużych kwiatach oraz włosienniczek o kwiatkach drobnych.
Bliżej brzegu rośnie łączeń, strzałka, tatarak i inne gatunki lubiące płytką
wodę, a na obrzeżu stawu można spotkać typowe dla miejsc podmokłych turzyce,
skrzypy, pałkę, miętę pieprzową, jaskry i niezapominajki.
Granice pomiędzy poszczególnymi zbiorowiskami nie są wyraźne i gatunki
typowe dla jednej strefy można spotkać w strefach sąsiednich.
Rośliny wodne rozwijają się bardzo szybko. Staw założony wiosną,
latem może wyglądać tak, jakby istniał od dawna. Konieczne jest
jednak sadzenie roślin w dużych grupach.
Gatunki wprowadzone do stawu powinny być dobrane na podstawie
kilku kryteriów. Powinny to być gatunki:
rodzime;
o umiarkowanych wymaganiach siedliskowych;
o walorach dekoracyjnych;
odporne na niekorzystne warunki, szkodniki, choroby;
mało wymagające co do warunków glebowych, wodnych;
poprawiające jakość wody.
Rola jaką rośliny odgrywają w zbiornikach wodnych
jest wprost proporcjonalna do ich biomasy, gdyż od niej
zależy ile rośliny mogą zakumulować w swoich tkankach
pierwiastków biofilnych.
Rośliny pobierają związki biogenne (efekt tzw. pompy troficznej)
i w ten sposób przeciwdziałają rozwojowi glonów. Powstała biomasa
akumulowana jest w strefie brzegowej i może być w znacznym stopniu
łatwo usuwana, np. przez koszenie. Forma akumulacji obumarłych roślin
w postaci torfu niskiego nie zagraża jakości wody, a stanowi bufor
stabilizujący korzystnie chemizm wody.
Powierzchnia roślin zanurzonych jest pokryta peryfitonem
(peryfiton - zespół organizmów roślinnych i zwierzęcych
porastających wszelkie podłoża zanurzone w wodzie np. okrzemki,
zielenice, skąposzczety, drobne ślimaki), w tym tzw. “błoną bakteryjną”
- odgrywającą doniosłą rolę w procesie samooczyszczania się wody.
Im większa jest powierzchnia błony tym lepszy efekt oczyszczania.
Powiększenie powierzchni błony bakteryjnej uzyskuje się również
poprzez wprowadzenie do zbiornika warstw przepuszczalnych substratów
takich jak lawa, piasek czy żwir. Rośliny mogą być sadzone bezpośrednio
w substracie lub mogą tworzyć pływające wyspy (można w tym celu wykorzystać
specjalnie do tego celu produkowane pływające maty).
Znaczny wzrost efektywności procesów samooczyszczania uzyskać
można wymuszając przepływ przez warstwy porośniętego substratu.
Pozwala to na redukcję powierzchni stref bagiennych. O ile w stawach
bez obiegu wody potrzeba przynajmniej 70% powierzchni zbiornika
przeznaczyć dla roślinności a 30% na kąpiel, to w stawach z obiegiem
wody i odpowiednio wykonanymi filtrami z materiałem sorbującym można
odwrócić tę proporcje. Do ich zaprojektowania niezbędny jest jednak
doświadczony specjalista potrafiący zbilansować wymogi hydrauliczne
nie prowadząc do naruszenia biocenozy jak i chemizmu układu.
Typy stawów
Stawy kąpielowe podzielić można na kilka zasadniczych typów, z czego najstarszym
typem stawu kąpielowego budowanym od wczesnych lat 80-tych XX w. jest staw
wzorowany na naturalnych zbiornikach wodnych, w których nie stosuje się
wymuszonego obiegu wody. Stawy takie powstawały często w efekcie
przerabiania niesprawnych basenów kąpielowych. Składa się on z
części kąpielowej umożliwiającej swobodne pływanie zajmującej maks.
30% pow. zbiornika oraz z zarośniętej roślinnością strefy bagiennej o
pow. min. 70% pow. zbiornika. Cyrkulacja wody między strefami regeneracyjnymi
a częścią kąpielową odbywa się dzięki działaniu wiatru oraz różnicy temperatur
między nagrzanymi strefami płytkimi a głębszymi obszarami stawu.
Aby przeciwdziałać przepływowi osadów i obumarłych fragmentów roślin
z części regeneracyjnej do kąpielowej stosowane są czasami przegrody
z murów, głazów czy np. wypełnionych żwirem specjalnych worków. System
ten, ze względu na prostotę technologiczną jest najtańszym w przeliczeniu
na m2 zbiornika. Może on być wykonywany we własnym zakresie. Wymaga on jednak
znacznych powierzchni i może być realizowany na odpowiednio dużych działkach.
Stawy tego typu są godne polecenia dla osób, którym nie przeszkadza w trakcie
kąpieli obecność dużych ilości traszek i żab i innych zwierząt wodnych
(ze względu na rozległe strefy bagienne w stawach tych występuje szczególnie
liczna populacja zwierząt - zwykle więcej niż w innych typach stawów).
Wiosną, a szczególnie w maju, może występować silny rozwój glonów i powodować
tzw. zakwity. Zjawisko to trwa aż do rozwinięcia się roślin strefy regeneracyjnej.
Stosując szybko rozrastające się rośliny podwodne możemy znacznie ograniczyć rozwój
glonów w tym okresie co roku. Poleca się usuwanie liści i szlamu znajdującego się
w najgłębszej części zbiornika. Najwygodniejszy do tego jest podwodny odkurzacz.
Stawy z wymuszonym przepływem wody
Nawet niewielka pompa powodująca wymianę do 30% objętości zbiornika dziennie
powoduje równomierne rozmieszczenie natlenionej wody w stawie, czym
przyśpiesza proces rozkładu. Wprowadzona poprzez potok (chodzi tu o
sztuczny potok poprzez który dopływa woda zasysana przez pompę)
kaskadę lub fontannę woda ma korzystny wpływ na wymianę gazową,
a tym samym na jakość wody w zbiorniku. Ta niewielka inwestycja pozwala
na zmniejszenie stref regeneracyjnych o 10 - 12% w porównaniu do systemu
bezcyrkulacyjnego (w stawach tych zaleca się przynajmniej raz w roku
oczyszczanie osadów dennych).
Stawy wyposażone w odpływ denny oraz skimer (skimer to inaczej przelew
powierzchniowy pozwalający zasysać powierzchniową warstwę wody), wymagają
stosowania silniejszych pomp umożliwiających wymianę wody raz na dzień.
Odpływ denny umożliwia przepływ zanieczyszczonej wody ze zbiornika i
separację ich na studzience osadowej lub filtrze mechanicznym.
Gdy odpływ denny dołączony jest np. do kanalizacji, można pozbywać
się znacznej części osadów zgromadzonych na dnie. Skimer lub rynna
przelewowa służy zbieraniu zanieczyszczeń powierzchniowych. Powinien
być on tak umieszczony, by przepływająca przez staw woda transportowała
liście, glony, nasiona czy pyłki roślin.
Lokalizując skimer należy uwzględnić dominujące kierunki wiatru.
Zebrane osady powinny być przechwytywane przez umieszczony przy
skimerze kosz, studzienkę sedymentacyjną lub filtr mechaniczny
umieszczony przed pompą. Mechanicznie oczyszczona woda zostaje
ponownie wprowadzona do stawu systemem np. natleniających kaskad czy
potokiem. Rozwiązanie to przyczynia się do redukcji prac pielęgnacyjnych
gwarantując dobrą jakość wody. Stosując to rozwiązanie można zredukować
strefy bagienne do ok. 45% powierzchni stawu.
Ze względu na konieczność stosowania wydajniejszych pomp wzrośnie
zużycie energii elektrycznej. Przepływ na pompie może być dostosowany
do stopnia użytkowania stawu np. w czasie intensywnej kąpieli może być
zwiększony, można tu stosować elektroniczne sterowanie pompy
lub regulować przepływ zaworami.
Stawy z filtrem bagiennym to najbardziej skomplikowany system wśród
stawów kąpielowych, w ten sposób jednak można zagwarantować wysoką
jakość wody przez okrągły rok. Ze względu na ścisłe wymogi sanitarne
system ten znajduje zastosowanie w komunalnych obiektach kąpielowych.
W najprostszym wariancie tego systemu oczyszczona mechanicznie woda
pobierana ze skimera czy dna zbiornika kierowana jest na filtry bagienne.
Filtry te mogą być zintegrowane ze zbiornikiem lub znajdować się poza jego
obrębem. Stosować można filtry o przekrojach poziomych i pionowych.
Istotne jest, aby medium filtrujące było dopasowane do hydrauliki przepływów,
należy uważać jednak by zbyt drobne frakcje materiału filtracyjnego nie
powodowały eliminacji zooplanktonu.
Strefa regeneracyjna, do której zalicza się filtr bagienny może zostać
zredukowana do ok. 35% pow. zbiornika. Przy zastosowaniu jonitów,
wymiennych adsorberów itp. możliwa jest dalsza redukcja stref bagiennych
do 25%. W obiektach intensywnie użytkowanych, jak stawy komunalne, nie
stosuje się jednak tak małych filtrów.
Obiekty kąpielowe tego typu mogą być kształtowane podobnie
jak konwencjonalne baseny. System ten stosować można nie tylko
w obiektach kąpielowych ale dla basenów dekoracyjnych, obiektów wodnych,
akwarii, w ogrodach zoologicznych itp.
Dalsze informacje www.republika.pl/amgasiorowski
|